《陳雷文選》

 | | | 轉寄

寫hō͘學生朋友ê代誌 42 - 奇巧 ê Axolotl

作者 陳雷 2019.12.29

(Siá hō͘ ha̍k-sing pîng-iú ê tāi-tsì 42 ) (寫hō͘學生朋友ê代誌 42)

Kî-khá ê Axolotl / 奇巧 ê Axolotl

Lí kám bat thiaⁿ-kuè Axolotl tsit-ê tōng-bu̍t ê miâ? Nā-sī m̄-bat iā bô kî-kuài. In-uī i teh-beh tsua̍t-tsíng, sī siōng giâm-tiōng uî-ki ê tōng-bu̍t.

你敢bat聽過Axolotl這个動物ê名？若是m̄-bat也無奇怪. 因為伊teh-beh絕種, 是上嚴重危機ê動物.

Axolotl tsit-má tan-tan seⁿ tī Bi̍k-se-ko ê Maxico tsiu, Puebla tsiu kap Mitsuacan tsiu. In-uī seⁿ-thài khuân-kíng siau-sit, u-jiám, tsuân sè-kài iá-sing ê khó-lîng bô tsi̍t, nn̄g pah tsiah. M̄-kú i si̍t-tsāi sī tsit-tsióng tsin to̍k-it, hi-hán kî-khá ê tōng-bu̍t.

Axolotl tsit-má單單生tī墨西哥ê Mexico州, Puebla州kap Mitsuacan州. 因為生態環境消失, 污染, 全世界野生ê可能tshun無一, 二百隻. M̄-kú伊實在是一種真獨一, 稀罕奇巧ê動物.

Kap tsuí-ke kâng-khuán sio̍k-tī lióng-tshe tōng-bu̍t. Sè-tsiah tsuí-tshi kî(larva)tuà tī tsuí--nih. Seⁿ-tsò tsin kok-pih, kó͘-tsui, tuā-lia̍p thâu, sè-luí ba̍k-tsiu, ū saⁿ-tuì tshi seⁿ tī thâu-khak tíng. Tshin-tshiūⁿ thâu-khak huat tshiū-á. Gū tio̍h khuân-kíng sik-tong ê sî, thuat-piàn sîng-liân(adult）. Thâu-tshi bô--khì, seⁿ kha peh khí-lâi lio̍k-tē seⁿ-thuàⁿ. I ū kuí-hāng sing-bu̍t kài tsin to̍k-it kî-khá ê ti̍k-tiám:tē-it, I ê khí-kuan ū tsin-kiông ê tsài-sing-li̍k. Kha, bué tn̄g--khì koh seⁿ sin--ê. Ū-sî tn̄g tsi̍t-ki seⁿ nn̄g-ki. Sīm-tsì ba̍k-tsiu, puàⁿ ê bīn, sió pō͘-hūn ê náu mā ē koh seⁿ, hue-ho̍k kong-lîng. Tē-jī, i bē seⁿ-gâm. Kàu-taⁿ iáu bô huat-hiān seⁿ-gâm ê lē. Tē-saⁿ, i ē tsiap-siū pa̍t-tsiah Axolotl ê khí-kuan î-tsai, bē pâi-thiat. Tē-sì, i ē-tàng íng-uán tshing-tshun tsò tsuí-tshu, m̄-bián sîng-liân. Līng-guā sim-sik ê só͘-tsāi tshin-tshiūⁿ i ê phue-thai kî tuā koh thang-kng, tsin iông-ī kuan-tshat gián-kiú, tshin-tshiūⁿ i ê uî-thuân hu̍k-sng kiâm-sìng tan-uī(nuclear acid base pair）sī lâng ê tsa̍p puē tsióng-tsióng.

Kap水雞仝款屬tī 兩棲動物. 細隻水蛆期（larva)tuà tī水--裡. 生做真kok-pih, 古錐, 大粒頭, 細蕊目睭, 有三對鰓生tī 頭殼頂. 親像頭殼發樹 á｡遇tio̍h環境適當ê時, 脫變成年（adult）, 頭鰓無--去, 生腳peh起來陸地生thuàⁿ. 伊有幾項生物界真獨一奇巧 ê 特點：第一, 伊 ê 器官有真強ê再生能力. 腳, 尾斷--去ē koh生新--ê, 有時斷一枝生二枝. 甚至目睭, 半个面, 小部分ê腦mā ē koh生, 回復功能. 第二, 伊bē生癌, 到taⁿ iáu無發現生癌ê例. 第三, 伊ē接受別隻Axolotl ê器官移栽, bē 排斥. 第四, 伊 ē-tàng永遠青春做水蛆, m̄免成年. 另外心適ê所在親像伊ê胚胎期大koh通光, 真容易觀察研究, 親像伊ê遺傳核酸鹹性單位（nuclear acid base pair）是人ê十倍種種.

In-uī tsia ê ti̍k-ting khan-siap tio̍h sing-bu̍t, i-ha̍k tsin kin-pún ê būn-tê, tsài-sing, bián-i̍k, seⁿ-gâm, khì-kuan î-tsai, ló-huà. Nā-sī ē-tàng liáu-kái tsia-ê tāi-tsì, lâng hi̍k-tsiá íng-uán ióng-kiāⁿ tshing-tshun. Só͘-í i piàn-tsó kho-ha̍k gián-kiú ê pó. Si̍t-tsāi sī sing-bu̍t ián-huà ê kî-tsik. Tsit-ê sió-sió kî-khá ê sing-bu̍t hō͘ lán kà-sī, kó͘-bú lán lâi pó-hō͘ i, pó-hō͘ tsit-ê tē-kiû ê khuân-kíng.

因為tsia ê 特徵牽涉tio̍h生物, 醫學真根本ê問題, 再生, 免疫, 生癌, 器官移栽,老化. 若是ē-tàng瞭解tsia ê代誌, 人或者tō ē-tàng永遠勇健青春. 所以伊變做科學研究ê寶. 實在是生物演化 ê奇蹟. 這个小小奇巧 ê生物hō͘咱教示, 鼓舞咱來保護伊, 保護這个地球ê環境.

（Tsok-tsiá tsù:tshiáⁿ-iōng pe̍h-uē-jī) （作者注：請用白話字）