《台灣外來語》

 | | | 轉寄

Tē jī tsiuⁿ kó͘tsá bī ê Tâioân gōalâigí (2/2) /第二章 古早味ê台灣外來語 （2/2）

作者 李南衡, 台譯：Lîm Tsùnio̍k 2021.02.21


Ji̍tpún si̍tbîn thóngtī Tâioân íāu, Lāibūséng ōesingkio̍k tiúⁿ 後滕新平 siūⁿ kóng aphiàn nā beh "tēngsî giâmkìm, sè bôkhólêng", só͘í tsiū tsháitshú "tsiām kìm tsúgī"; tshaputto só͘ū to̍ktshâi thóngtītsiá ê phiàn lâng kháuhō lóng kāngkhoán, kóng sī beh"gū kìm î ting". Tùi 1897 nî tsiaⁿ·gue̍h Tâi-oân "aphiàn lēng" huatpò͘, sì·gue̍h khaisí si̍tsi tiâutsa ū "aphiàn" giàn ê lâng, kàu 1900 nî tshâ kàu tsi̍tê kámtsām, kingkòe tingkì ê lâng tsiah siū híkhó ētàng kèsio̍k tsia̍h, to̍h sī kóng "ū pâi tsiàu"tsiah ētàng bé "a-phiàn". Iā to̍h sī iû Ji̍tpún si̍tbîn tsènghú tsìnkháu goânliāu, khui kangtshiúⁿ tsètsō "aphiàn" hun ko lâi bē, inūi bē hù tshī, só͘í tī 1898 nî la̍k·gue̍h kàu 1905 nî tshit·gue̍h, tsêngāu khoktshiong kangtshiúⁿ siat pī. Tng nî tingkì ê ū tsa̍pla̍k bān gō͘tshing tshitpah gō͘tsa̍p jī lâng, iok tsiàm tongsî Tâioân tsóng jînkháu ê 6.1%. Hit sî, aphiàn iû tsuanbēkio̍k phuehuat hō͘ tēhng tsènghú, koh iû tēhng tsènghú hunhuat hō͘ te̍kiok phuehuatsiong, kohtsài iû phuehuatsiong tsoán hō͘ lêngsiūsiong, siōng bóe tsiah bē hō͘ tshî ū híkhó tsiptsiàu ê tsia̍h aphiàn tsiá. Tsènghú tsuanbē ê "aphiàn" hunko tsètsō sò͘liōng, siōng koân ê tsi̍t nî sī 1905 nî, tsóngkiōng ū tsa̍pla̍k bān tshittshing gō͘pah káutsa̍p kongkin. Tsuanbēkio̍k kā hunko hun-tsò saⁿ tán, tsi̍t tán tong-jiân siōng kùi, í tsi̍t tán hun ko lâi kóng, 1907 nî ê siōng koân niû iok tsa̍p-bān peh-tshing sì pah saⁿ tsa̍p la̍k kong-kin. Ji̍t-pún si̍t-bîn thóng-tī Tâi-oân liáu-āu, lio̍k-sio̍k kā獨 bē siong-phín lia̍t-tsò"tsuanbē", siōng tsá ê to̍h sī "aphiàn", tī 1897 nî sì·gue̍h tsheit khaisí, koklāi sī "tsia̍hēng iâm" tī 1899 nî gō͘·gue̍h tsa̍pgō͘ ,"tsiuⁿnó͘" tī 1899 nî peh·gue̍h tshegō͘, "hun" tī 1905 nî sì·gue̍h tsheit; siōng bān ê sī "tsiú" , tī 1922 nî káu·gue̍h tsheit khaisí. Tongsî ê tsuanbē līsûn gōa tōa, ēng khathâuu siūⁿ mā tsai; hitsî tamjīm tsitê iû sésé ê tsuanbēkio̍k tiúⁿ ê to̍h sī Ko͘ Hiánêng.

Ia̍p Êngtsing siansiⁿ tī i ê《 Ji̍tkù ē Tâioân tōasū nî pió 》 kì-tsài, 1930 nî （ 昭和gō͘ nî ） tsiaⁿ·gue̍h tshejī, Tâioân Jînbîntóng thong tiān Geneva（ Geneva ） Koktsè Liânbêng pún pō͘, Koktsè Liânbêng Tangkiaⁿ ki pō͘, Ji̍tpún Khokbūséng, Siōnghái Kūto̍khōe téngténg ê kikò͘, khòngsò͘ Tâioân tsóngtokhú tiôngsin huat hō͘ tsia̍h "aphiàn"tsiá pâitsiàu. Saⁿ·gue̍h tsheit," Koktsè Liânbêng aphiàn tiâutsa úigoânhōe" tsiapsiū Tâioân Jînbîntóng tāipiáu Lîm Hiàntông, Tsiúⁿ Ūitsúi, Tshòa Sikkok ê hóngbūn, hōikìⁿ tiûⁿsó͘ piànking tī tiâutsa úigoân hiohàm ê Thihlō͘ pn̄gtiàm, hōetâm tsi̍t tiámtsing koh sìtsa̍p pun, sianghong lóng huisiông boántsiok. Saⁿ·gue̍h tshejī, Liân Ngátông huatpiáu" sin aphiàn tsèngtshik pokua lūn" tī《 Tâioân Ji̍tji̍t sin pò 》 Hànbûn pán, jiákhí tsènglâng gīlūn.

Itti̍t kàu tējī tshù sèkài tāitsiàn kiatsok, Ji̍tpún si̍tbîn tsènghú līkhui Tâioân, "aphiàn" tsiah tsintsiàⁿ tī Tâioân kìm tsua̍t. Tâioân kináji̍t íking bô "aphiàn" à, m̄koh lâu·lo̍h·lâi tsi̍tê miâsû,"aphiàn sian", he sī tsí tsi̍tê sán kah phôe pau kut, lámsin koh bē kham-tit hong tshue, ná sianhong tōkut ê lâng. Ì-sù sī tshintshiūⁿ tsi̍tê tsia̍h "aphiàn" ê lâng.

日本殖民統治台灣以後，內務省衛生局長後滕新平想講阿片若beh「定時嚴禁，勢無可能」，所以就採取「漸禁主義」；差不多所有獨裁統治者ê騙人口號lóng仝款，講是beh「寓禁於徵」。Tùi 1897年正月台灣「阿片令」發布，四月開始實施調查有「阿片」癮ê人，到1900年查到一个坎站，經過登記ê人tsiah受許可ētàng繼續食，to̍h是講「有牌照」tsiah ētàng買「阿片」。Iā to̍h是由日本殖民政府進口原料，開工廠製造「阿片」薰膏來賣，因為bē赴市，所以tī 1898年六月到1905年七月，前後擴充工廠設備。當年登記ê有十六萬五千七百五十二人，約佔當時台灣總人口ê 6.1%。Hit時，阿片由專賣局批發hō͘地方政府，koh由地方政府分發hō͘特約批發商，koh再由批發商轉hō͘零售商，siōng尾tsiah賣hō͘持有許可執照ê食阿片者。政府專賣ê「阿片」薰膏製造數量，siōng kôan ê一年是1905年，總共有十六萬七千五百九十公斤。專賣局kā薰膏分做三等，一等當然siōng貴，以一等薰膏來講，1907年ê siōng kôan量約十萬八千四百三十六公斤。日本殖民統治台灣了後，陸續kā獨賣商品列做「專賣」，siōng早ê to̍h是「阿片」，tī 1897年四月初一開始，閣來是「食用鹽」tī 1899年五月十五、「樟腦」tī 1899年八月初五、「薰」tī 1905年四月初一；siōng慢ê是「酒」，tī 1922年九月初一開始。當時ê專賣利純gōa大，用腳頭u想mā知；hit時擔任tsitê油sésé ê專賣局長ê to̍h是辜顯榮。

葉榮鐘先生tī伊ê《日據下台灣大事年表》記載：1930年（昭和五年）正月初二，台灣人民黨通電Geneva（日內瓦）國際聯盟本部、國際聯盟東京支部、日本拓務省、上海拒毒會等等ê機構，控訴台灣總督府重新發hō͘ 食「阿片」者牌照。三月初一，「國際聯盟阿片調查委員會」接受台灣人民黨代表林獻堂、蔣渭水、蔡式穀ê訪問，會見場所變更tī調查委員歇暗ê鐵路飯店，會談一點鐘koh四十分，雙方lóng非常滿足。三月初二，連雅堂發表「新阿片政策謳歌論」tī《台灣日日新報》漢文版，惹起眾人議論。

一直到第二次世界大戰結束，日本殖民政府離開台灣，「阿片」tsiah真正tī台灣禁絕。台灣今á日已經無「阿片」à，m̄koh留落來一个名詞：「阿片仙」，he是指一个瘦kah皮包骨，lám身koh bē堪得風吹，ná仙風道骨ê人。意思是親像一个食「阿片」ê人。