《陳雷文選》

 | | | 轉寄

寫hō͘學生朋友ê代誌 38 - 關鍵物種

作者 陳雷 2019.12.22

（Siá hō͘ ha̍k-sing pîng-iú ê tāi-tsì 38）（寫hō͘學生朋友ê代誌 38）

Kuan-kiān bu̍t-tsióng / 關鍵物種

1969 nî Robert Paine sin-seⁿ tī Bí-kok ka-tsiu hái-huāⁿ tsò tsi̍t-ê tsin kan-tan ê si̍t-giām. Tī hái-tiòng kap thè-lâu ê tsuí-uī tiong-kan ū tsin-tsē tsióng-luī ê sing-bu̍t, pau-hâm hái-tsháu, bû kha-tsiah-kut tōng-bu̍t, hái-tshiⁿ（starfish）kap giô-pue(mussel）. In hō͘-siong kìng-tsing, tī hit-ê sió khuân-kíng lāi-té tsō-sîng tsi̍t-ê ún-tīng ê, tik-pia̍t ê seⁿ-thài hē-thóng. Paine kā hái-tshiⁿ uì tsit-ê khuân-kíng the̍h-tiāu. Giô-pue bô hái-tshiⁿ kā tsia̍h, sit-khì khòng-tsè, thuàⁿ kah tsi̍t tuā-tui. Pat-hāng sing-bu̍t sit-khì sing-tsûn ê khong-kan. Kiat-kó tī tsi̍t-tang lāi, hit ê huān-uî lāi ê sing-bu̍t tsióng-luī sit-khì tsi̍t-puàⁿ. Lî-tshiáⁿ tsìn-tsi̍t-pō͘ khak-tīng, nā-sī hái-tshiⁿ koh khǹg tò-tńg--khì, seⁿ-thài tō koh huê-ho̍k. I kā tsi̍t-ê hái-tshiⁿ hō-tsò kuan-kiàn bu̍t-tsióng(keystone species）.

1969年 Robert Paine先生tī 美國加州海岸做一个真簡單ê實驗. Tī海漲kap退流ê水位中間有真tsē種類ê生物, 包含海草, 無kha-tsiah骨動物, 海星（starfish）kap giô-pue(mussel）. In互相競爭, tī hit个小環境內底造成一个穩定ê, 特別ê生態系統. Paine kā海星uì這个環境the̍h掉. Giô-pue無海星kā食, 失去控制, thuàⁿ kah一大堆. 別項生物失去生存ê空間. 結果tī一冬內, hit个範圍內ê生物種類失去 一半. 而且進一步確定, 若是kā海星koh khǹg倒轉--去, 生態tō koh回復. 伊kā 這个海星號做關鍵物種（keystone species）.

Beh liáu-kái sing-bu̍t-kài ê to-guân hiān-siōng(biodiversity）, kuan-kiàn bu̍t-tsióng sī tsin tiōng-iàu ê kuan-liām. Tī bó͘ tsi̍t-ê khuân-kíng lāi-té, ū bó͘ tsi̍t-hāng tik-pia̍t ê tsióng-luī khòng-tsè kui-ê sing-thài ê ún-tīng pîng-hîng. Sit-khì tsi̍t-ê phín-tsióng, tō ē giâm-tiōng kiám-tsió to-guân tsióng-luī, sing-thài. Tshin-tshiūⁿ tíng-bīn hái-tshiⁿ ê lē.

Beh瞭解生物界ê多元現象（biodiversity）, 關鍵物種是真重要ê觀念. Tī某一个環境內底, 有某一項特別重要ê種類控制規个生態ê穩定平衡. 失去這个品種, tō ē嚴重減少多元種類, 生態. 親像頂面海星ê例.

1969 nî í-lâi, ū khak-tīng tsin-tsē kî-tha ê kuan-kiàn bu̍t-tsióng, tshin-tshiūⁿ sua-hî, hái-tsuí-thuah（sea otter）, Hui-tsiu tshiūⁿ, phú-lông(gray wolf）, Saguaro sian-jîn-tsáng, bô-hue-kó tshiū, hái-thuah（beaver）tsióng-tsióng. Siōng tshut-miâ tō-sī Bí-kok N̂g-tsio̍h kong-hn̂g ê lē. 1924 nî kong-hn̂g ê lông hō͘ lâng thâi tsua̍t liáu-āu, tsháu-si̍t ê tōng-bu̍t seⁿ-thuàⁿ sit-khì khòng-tsè, phò-hāi kong-hn̂g ê tsháu-tē, tshiū-nâ, ín-khí tsi̍t liân-suà bu̍t-tsióng siau-sit. 1973 nî jîn-kang kā phú-lông khǹg tńg-khì kong-hn̂g í-āu, piàn-huà tsin bîng-hián, kàu-taⁿ N̂g-tsio̍h kong-hn̂g hián-sī tsin khì-phài ê sing-thài huê-ho̍k.

1969 年以來, 有確定真tsē其他ê關鍵物種, 親像沙魚, 海水獺（sea otter）, 非洲象, phú狼（gray wolf）, Saguaro仙人掌, 無花果樹, 海獺（beaver）種種.上出名tō是美國黃石公園ê例. 1924年公園ê狼hō͘人thâi絕了後, 草食ê動物生thuàⁿ失去控制, 破壞公園ê草地, 樹林, 引起一連續物種消失. 1973年人工kā phú狼khǹg轉去公園以後, 變化真明顯, 到taⁿ黃石公園顯示真氣派ê生態回復.

Tān-sī kuan-kiàn bu̍t-tsióng ê kuan-liām siōng kuan-kiàn ê kuan-liām sī I hū-bīn ê kà-sī. Siau-bia̍t kuan-kiàn bu̍t-tsióng, seⁿ-thài tō ē giâm-tiōng phò-hāi. Lâng sī siōng-tuā ê kuan-kiān bu̍t-tsióng siau-bia̍t-tsiá.

但是關鍵物種ê觀念上關鍵ê是伊負面ê教示. 消滅關鍵物種, 生態tō ē嚴重破壞. 人是上大ê關鍵物種消滅者.

（Tsok-tsiá tsù:tshiáⁿ-iōng pe̍h-uē-jī)（作者注：請用白話字）