《台灣外來語》

 | | | 轉寄

"Tâioân Gōalâigí" Ta̍h'ōethâu/《台灣外來語》踏話頭

作者 李南衡, 台譯：Lîm Tsùn-io̍k 2021.01.24

2018 nî pehgo̍eh jītsa̍p, góa in’ūi tōatn̂g gâm tī "Tāipak Mákai pēⁿīⁿ" khuito, tòa’īⁿ tsa̍pkáu kang. Toà’īⁿ kîkan, góa itti̍t teh siūⁿ, nāsī tsitê to khui lo̍h•khì ū siáⁿmi̍h ìgōa, góa tsiū ánne kiâⁿ•khì loh, góa ē ū ûihām. Hitê kóng khí•lâi ū tsi̍ttiám’á bo̍kbêng kîbiāu ê ûihām sī, góa so͘tsi̍p tsénglí kúinā nî iúkuan Tâioân gōalâigí ê tsuliāu, ē tsiū ánne pòhùi khì, in’ūi góa ê gín’á tùi tsitê tsútê bô hèngtshù. Khuito liáu’āu, góa to̍h itti̍t teh siūⁿ kóng tshut’īⁿ liáu’āu ittēng ài jīntsin kā i tsénglí hósè.

Tshut’īⁿ liáu’āu, thâu tsi̍t lépài góa to̍h khì tiāntâi tsútshî tsiatbo̍k. Tē jī ê lépài, “Gio̍ksan siā” ê tsóng piantsi̍p Gūi Sioktsing siótsiá lâi tiāntâi khòaⁿ góa, koh tòa lâi tsi̍tkóa pó͘kip êng’ióng ê si̍tphín. Goá kā i kóng khí góa tī pēⁿīⁿ ê siūⁿhuat, i sûisî kóng, lí hóhó’á tsénglí, góan "Gio̍ksan siā" ē lâi tshutpán; i kā góa tsù tsi̍t ki kiôngsim tsiam. Goá tongjiân tsin hinghùn, tsiū ánne ta̍k kang thàutsá khítshn̂g to̍h khaisí kangtsok, m̄koh góa iáu sī ē putsî siūⁿkhí i ê thêtshéⁿ, Sèjī, m̄thang thiám kah phahpháiⁿ singkhu.

Kóng khí"gōalâigí", góa itti̍t tsin ū hèngtshù. Tngnî tsúpian “Sin Su Go̍ehkhan”ê Tsiu Hōtsèng hiaⁿ iautshiáⁿ góa siá kó, só͘í góa to̍h tī téngbīn huatpiáu tsi̍t tsūn’á, āulâi in’ūi tsa̍ptsì thêngkhan suah lâi thêng pit. Liáu’āu “Liânha̍p pò”〈Pinhun〉pán ê tsêngāu jīm tsúpian Ông Tênghun siótsiá kah Pâng Bānlûn siótsiá iautshiáⁿ góa kèsio̍k siá, siá tsi̍t tsūn’á liáu’āu, Liânking tshutpán kongsi ê Sih Hingkok hiaⁿ kóng, sǹgsǹg leh kókiāⁿ ētàng tshut tsi̍t pún tsheh à; só͘í to̍h tī 1989 nî tshutpán “Gōalâigí” tsit pún tsheh.

2005 nî góa bān liáu sìtsa̍p nî, la̍ktsa̍pgō͘ hòe tsiah khó ji̍pkhì "Κokli̍p Tâioân Suhōan tāiha̍k" ê "Tâioân Βûnhòa, Gígiân kah Βûnha̍k giánkiùsó͘", góa ê se̍ksū lūnbûn sī siá “Tâioân Siósuat tiong ê gōalâigí iánpiàn － í Loā Hô kah Ông Tsinghô ê tsokphín tsò lē”, jîtshiáⁿ tshiáⁿ Tēⁿ Liôngúi kàusiū tsò góa ê tsítō kàusiū. Lūnbûn kháutshì kiatsok liáu’āu, Tēⁿ kàusiū tsin jīntsin kā góa kóng,"Lí ingkai hóhó’á siá tsi̍t pún Tâioân ê gōalâigí. In’ūi lí itti̍t tùi gōalâigí ū hèngtshù, jîtshiáⁿ lí mā so͘tsi̍p tsin tsē tsuliāu. Tsit tsióng tsheh, tûliáu lí ígōa, bô lâng ētàng siá. In’ūi Tâioân ê gōalâigí píkàu khah te̍kpia̍t, lí ēhiáu Hoâgí, Ji̍tgí, Inggí, íki̍p Tâioân Pe̍h’ōejī, tsin tsió lâng ū lí tsit khóan ê tiâukiāⁿ. Goá teh tán lí siátshut ' Tâioân ê gōalâigí ’ tsit pún tsheh." Tse sī kikhuat góa siūⁿ beh siá tsit pún tsheh siōng tsá ê tōngle̍k lâigôan.

Kóng khí Tâioân Pe̍h’ōejī, tsintsiàⁿ hō͘ lâng tsin kámkhài. Ē kìtit 1980 nîtāi tiongkî, tongsî góa iáu m̄bat ê Tēⁿ Liôngúi kàusiū, i tiāⁿtiāⁿ ēng "Hànlô Tâibûn" huan’e̍k góa ēng Hoâbûn siá ê bûntsiuⁿ, koh khanting tī “Tsūli̍p Boánpò”. Thàmthiaⁿ tsi hā, góa tsiah tsai’iáⁿ i sī tī hn̄ghn̄g ê "Hawaii Τāiha̍k" ê gígiân ha̍k kàusiū, liáu’āu koh thàmthiaⁿ tshut i ê thongsìn tētsí, tsiah kah i liânhē. 1995 nîté i siá phue kā góa kóng, i lio̍ksio̍k tī Tsūli̍p Boánpò huatpiáu huan’e̍k góa ê bûntsiuⁿ, teh beh iû Tāipak "Ōngbûn siā"tshutpán, ài góa kah tshutpán siā liânlo̍k, pangbâng tsò siōng bóe tsi̍t pái ê kàutùi. Goá iânlō͘ kàutùi, iânlō͘ lâu tshìn kōaⁿ; tûliáu Tēⁿ kàusiū ígōa, tsit pún tsheh iáu ū lēnggōa tsi̍t ūi huan’e̍k kúi phiⁿ ê e̍ktsiá Gô͘ Siùlē siótsiá. Goá tshutsì tī Tâioân, sêngtióng tī Tâioân, kiatkó góa ēng Hoâbûn siátshut ê bûntsiuⁿ, khiok tio̍h tsioh pa̍t lâng ê tshiú lâi e̍ktsò "Tâibûn". Tāi’iok tī 1999 nî, ū tsi̍t pái Tēⁿ Liôngúi kàusiū tńglâi Tâioân kah góa kìⁿbīn ê sî, i mn̄g góa sī ántsóaⁿ m̄ ēng"Tâibûn"siá bûntsiuⁿ, ánne, ittēng ē pí pa̍tlâng huan’e̍k ê koh khah singtōng, góa hôetap kóng góa bēhiáu Lômájī.

Goá kotiong ê sî sī tī Tsìmsìnhōe siūsé ê, āulâi khó ji̍pkhì Τanghái Τāiha̍k, tsò lépài lóng sī ēng Hoâgí, só͘í bô kihōe o̍h Tâioân Lômájī. I mn̄g kóng, sī ántsóaⁿ m̄ o̍h leh? Góa hō͘ i mn̄g kah bô ōe thang ìn; tio̍h ho͘ⁿh, sī ántsóaⁿ góa m̄ o̍h leh? Só͘í góa sing khì bé tsi̍t pún Tēⁿ Liôngúi kàusiū piantù, Tâioân Ha̍ksing Sukio̍k tshutpán ê “Tâioân Hokkiàn ōe ê Gí’im Κiatkò͘ kah Piauim huat”, 2000 nî tsiaⁿ•go̍eh koh khì Tâioân Kitok Τiúⁿló Κàuhōe Tsónghōe lâu kha ê tshehtiàm bé tsi̍t pún “Pe̍h’ōejī ΚΚitshó͘ Κàutsâi”, liáuāu jīntsin ha̍ksi̍p ua̍ttho̍k, liām, siá. Tāikhài saⁿ kògo̍eh āu, góa to̍h khaisí ēng tiānnáu siá "Tâibûn" ā. Tse tsintsiàⁿ tio̍h kámsiā Tēⁿ kàusiū ê kó͘lē.

Tsit pún tsheh siá oân liáuāu, góa huatkiàn "Tâioân ê gōalâigí" kah pa̍t kok ê gōalâigí ū tsin tōa bô kâng ê só͘tsāi, sī tsāi tī "Tâioân ê gōalâigí" ū totsióng huatim, ū Tâigí, Hoâgí, Ji̍tgí, Inggí, Kńgtang ōe, Ìnnî gí, sīmtsì iáu ū Hoâ-Ing hūn'iōng huatim ê. Só͘í, góa m̄sī ēng bûnjī（ Hoâbûn, Ji̍tbûn á•sī Ingbûn）lâi piausī gōalâigí, khiok•sī í huatim lâi piausī. Tse kah Tâioân sīmtsì kokkok gōalâigí ê tsheh sī bô kângkhoán ê.

Tsit pún tsheh ētàng tshutpán, tongjiân tio̍h kámsiā "Gio̍ksan Siā" ê tsóng piantsi̍p Gūi Sioktsing siótsiá, nā m̄sī i bô thêng kó͘lē kah tshui kó, to̍h m̄tsai tó tsi̍t nî tó tsi̍t kògo̍eh tsiah ētàng siá oânsêng. Teh siá kó tiongkan, góa ê hó pêngiú Sím Sēng isu kah hujîn Iûⁿ Jû'ua pangbâng kàutèng bûnkó, ū kiámtsió tsi̍tkóa tshògō͘, tī tsia te̍kpia̍t tìsiā. 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　

Lí Lâmhêng kèngtsì, 　
2020 nî gō͘go̍eh tshesì tī Tāipak


踏話頭
2018年八月二十，我因為大腸癌tī「台北馬偕病院」開刀，tòa院十九天。Tòa院期間，我一直teh想，若是tsitê刀開落去有啥物意外，我就ánne行去loh，我ē有遺憾。Hit-ê講起來有一點á莫名其妙ê遺憾是，我搜集整理幾nā年有關台灣外來語ê資料，ē就ánne報廢去，因為我ê gín’á對tsit-ê主題無興趣。開刀了後，我to̍h一直teh想講出院了後一定ài認真kā它整理好勢。

出院了後，頭一禮拜我to̍h去電台主持節目。第二个禮拜，《玉山社》ê總編輯魏淑貞小姐來電台看我，koh帶來一kóa補給營養ê食品。我kā她講起我tī病院ê想法，她隨時講，你好好á整理，阮「玉山社」ē來出版；她kā我注一支強心針。我當然真興奮，就ánne ta̍k工透早起床to̍h開始工作，m̄koh我iáu是ē不時想起她ê提醒：Sèjī，m̄thang thiám kah phahpháiⁿ身軀。

講起「外來語」，我一直真有興趣。當年主編《新冊月刊》ê周浩正兄邀請我寫稿，所以我to̍h tī頂面發表一tsūn’á，後來因為雜誌停刊suah來停筆。了後《聯合報》〈繽紛〉版ê前後任主編王婷芬小姐kah馮曼倫小姐邀請我繼續寫，寫一tsūn’á了後，《聯經出版公司》ê薛興國兄講，算算leh稿件ētàng出一本冊à；所以to̍h tī 1989年出版《外來語》tsit本冊。
2005年我慢了四十年，六十五歲tsiah考入去「國立台灣師範大學」ê「台灣文化、語言kah文學研究所」，我ê碩士論文是寫《台灣小說中ê外來語演變－以賴和kah王禎和ê作品做例》，而且請鄭良偉教授做我ê指導教授。論文口試結束了後，鄭教授真認真kā我講：「你應該好好á寫一本台灣ê外來語。因為你一直對外來語有興趣，而且你mā搜集真tsē資料。Tsit種冊，除了你以外，無人ētàng寫。因為台灣ê外來語比較khah特別，你ē曉華語、日語、英語，以及台灣白話字，真少人有你tsit款ê條件。我teh等你寫出『台灣ê外來語』tsit本冊。」這是激發我想beh寫tsit本冊siōng早ê動力來源。

講起台灣白話字（羅馬字），真正hō͘ 人真感慨。Ē記得1980年代中期，當時我iáu m̄bat ê鄭良偉教授，伊tiāⁿtiāⁿ以「漢羅台文」翻譯我以華文寫ê文章，koh刊登tī《自立晚報》。探聽之下，我tsiah知影伊是tī遠遠ê「夏威夷大學」ê語言學教授，了後koh探聽出伊ê通訊地址，tsiah kah伊聯繫。1995年底伊寫phue kā我講，伊陸續tī《自立晚報》發表翻譯我ê文章，teh beh由台北「旺文社」出版，ài我kah出版社連絡，幫忙做siōng尾一pái ê校對。我沿路校對，沿路流tshìn汗；除了鄭教授以外，tsit本冊iáu有另外一位翻譯幾篇ê譯者吳秀麗小姐。我出世tī台灣、成長tī台灣，結果我用華文寫出ê文章，卻tio̍h借別人ê手來譯做「台文」。大約tī 1999年，有一pái鄭良偉教授tńg來台灣kah我見面ê時，伊問我是án怎m̄用「台文」寫文章，ánne，一定ē比別人翻譯ê koh khah生動，我回答講我bē曉羅馬字。

我高中ê時是tī浸信會受洗ê，後來考入去東海大學，做禮拜lóng是用華語，所以無機會學台灣羅馬字。伊問講：是án怎m̄學leh？我hō͘ 伊問kah無話thang應；tio̍h ho͘ⁿh，是án怎我m̄學leh？所以我先去買一本鄭良偉教授編著，台灣學生書局出版ê《台灣福建話ê語音結構kah標音法》，2000年正月koh去台灣基督長老教會總會樓kha ê冊店買一本《白話字基礎教材》，了後認真學習閱讀、唸、寫。大概三個月後，我to̍h開始用電腦寫「台文」ā。這真正tio̍h感謝鄭教授ê鼓勵。
Tsit本冊寫完了後，我發見「台灣ê外來語」kah別國ê外來語有真大無仝ê所在，是在tī「台灣ê外來語」有多種發音，有台語、華語、日語、英語、粵語（廣東話）、印尼語，甚至iáu有華英混用發音ê。所以，我m̄是用文字（華文、日文á是英文）來標示外來語，卻是以發音來標示。這kah台灣甚至各國外來語ê冊是無仝款ê。

Tsit本冊ētàng出版，當然tio̍h感謝「玉山社」ê總編輯魏淑貞小姐，若m̄是她無停鼓勵kah催稿，to̍h m̄知tó一年tó一個月tsiah ētàng寫完成。Teh寫稿中間，我ê好朋友沈晟醫師kah夫人楊如娃幫忙校訂文稿，有減少一kóa錯誤，tī tsia特別致謝。 　　　　　　　　　　　　　　　　　　　　

李南衡敬識, 　2020年五月初四tī台北