《《平民ê基督傳》》

 | | | 轉寄

Tēit Koàn Tēsaⁿ tsiuⁿ Sèkài ū teh thènghāu 第三章 世界有teh thèng候

作者 Tâi e̍k:Ko Tiktsiong,Siutēng Lîm Tsùnio̍k & Tsng Hūiphêng 2024.03.03

Tē saⁿ tsiuⁿ Sèkài ū teh thènghāu


Tī tēlí siōng íki̍p tsèngtī siōng tsiahê gōahêng ê piàntshian ígōa, lán thang tùi hit tongsî, lâng ê susiúⁿ íki̍p liāmthâu ê hongbīn lâi khòaⁿtshut hitê sio siāng ū ìgī ê lāibīn ê ê tsúnpī. Tongsî sī tsi̍tê iàsiān sit ì, bô boántsiok ê sèkài, tīteh thènghāu Kitok ê lîmkàu. Puttsí khiàm lâng thang pangtsō͘ lâi kó͘bú in ê sim. Biánkóng, Kitok ítsêng tī ta̍k sîtāi tsētsió ūiáⁿ lóng sī ánne. Tsóng·sī jînlūi ū teh tsìnpō͘, lâng ê liôngsim putsî ū teh ua̍h tāng lâi pótshî in tsòiko ê kôanui, jînlūi tsiāmtsiām khah ū teh siūⁿ khah ū kámkak bô boántsiok ê liāmthâu tī·leh.

Tshiáⁿ koh khòaⁿ tsit saⁿê bîntso̍k, tsiūsī Hilīnî lâng, Lômá lâng íki̍p Iûthài lâng.

Sing lâi khòaⁿ Hilīnî lâng. In sī kiaungō͘, jia̍tsêng, phûsò bíbiāu ê bîntso̍k, ū kosiōng ê gēsu̍t, bûnha̍k, tiatha̍k tī·leh;in sī gâu hiónglo̍k gēsu̍t, koh ū gâu tsò si ê thianhūn, tùi ánne ū antì tsētsē sînbêng tī O͘línphuh(Olympus) ê suaⁿ téng. Tī kináji̍t ê sèkài, sio̍k tī bûnbêng ê kok, lóng ēng kiaⁿhiâⁿ kah kámsiā ê liāmthâu teh tsùì khòaⁿ kó͘tsá hiahê Hilīnî lâng. Lán kináji̍t só͘ū tsò hó ê bûnhòa, tōapō͘hūn sī tshut tùi in ê konglô. In ūitio̍h bûnhòa lâi ló͘le̍k khòaⁿtsò sī tēit tiōngiàu ê kang. Khaksi̍t bô ū símmi̍h kok thang tùi in lâi khuakháu in ê bûnhòa, iā khaksi̍t bô ū símmi̍h kok thang pí in khah siū lâng ê oló.

Tsóng·sī, hàiⁿah!Tī tsòikīn ê tāitsiàn, lán ū siū kàsī, tsaiiáⁿ bûnhòa bô tsongkàu tī·leh, sī bētàng tsò símmi̍h, iā tsai tongsî hitê khóliân ê Hilīnî lâng ū sêngjīn, kiámtshái kináji̍t ê Tikkok lâng iā tio̍h ài sêngjīn, tsaiiáⁿ sèkài kanta bûnhòa sī bētàng tsìnpō͘. Tsiàu góa teh siūⁿ hiahê Hilīnî lâng oánjiân tshintshiūⁿ kīntāi ê Paris siâⁿ ê lâng, sī phûsò, ài gô͘lo̍k, ua̍htāng, sī ài iûiû tsūtsāi ê bîntso̍k. Sûijiân sī ánne, tī in hitê singua̍h ê ēbīn sī iáukú ū Hâm tsi̍t tsióng ê ai tiāu tī·leh. In só͘ū hitê tsòe êngiāu ê sîkî íking kòeliáu, Hilīnî ê n̂gkim sîtāi sī íking khì lah. In tsèngtī siōng ê tshànlān íking sitlo̍h. Kiatkio̍k sī hùi liáu in ê itsing tī hitê phûsò, îmga̍k ê singua̍h, hòngtōng kah siâok ê liāmthâu sī tshintshiūⁿ huanhue seⁿ tī in ê singua̍h lāi. In ê súisúi ê tsongkàu íking bô la̍t thang tsó͘tsí in ê siâok ê sèngphiah. Kám ē leh? Liân tongsî tī hitê siōng êngiāu ê ji̍t, in só͘ ho̍ksāi tī hitê O͘línphuh(Olympus) suaⁿ téng ê tsèng sînbêng, iā to lóng sī îmlōan ê só͘ tsò. Só͘í lán kám bōe siūⁿ kóng, ū símmi̍h lâng beh tùi hiahê sînbêng lâi kòsò͘ in ê tsingsîn siōng ê kîkiû?

Tng in siàuliân ê sî, simtsêng sī ke̍k tansûn, in puttsí ū sìnsim, khòaⁿ hiahê sînbêng sī tsin tú tsin, si̍t tú si̍t. In ū sìnhōng in ê sînbêng, inūi in só͘ sìn ê to m̄ sī tsuantsuan sī pháiⁿ lūi ê sînbêng, tshintshiūⁿ Jiûbú(Jove) sîn sī hó sèngtsêng ê pē, sī Tsōbu̍ttsú. In só͘ sìn ê sînbêng iā ū kah in tôngtsāi kautsiàn tī Thê mô͘po͘lí (Thermopylae) ê suaⁿkok, tīhia ū saⁿpah ê ū miâsiaⁿ ê lâng, khéng ūitio̍h Hilīnî, ūitio̍h tsènggī lâi sòngsit in ê sèⁿmiā.

Tsóng·sī in taⁿ íking tūilo̍h tsiâⁿtsò sībô ǹgbāng, loánjio̍k ê bîntso̍k. Sûijiân in ū pótsûn hiahê sînbêng ê hêngthé, kîsi̍t sī tsoânjiân sitlo̍h ítsêng só͘ū tsinsi̍t ê sìnsim. In ê sînōe piànsêng tsi̍tkhóan hongtōng ê kò͘sū. Só͘í tī tsiahê khóliân ê Hilīnî lâng tehkhòaⁿ, tsitê sèkài putkò sī tsi̍tê bôliâu ê só͘tsāi. Tng in tshingliân ê sî só͘ tiaukhik lâi tsunkèng ê sîn, nāsī in iáu ū sìnsim, tsiū iáu ēthang tāmpo̍h lâi anùi in ê sim, m̄kú in taⁿ to bô sìn lah!

Tshiáⁿ lâi khòaⁿ Lômá lâng, in bô kah tshintshiūⁿ Hilīnî lâng ê húpāi. In sī ū ióngkám, tshutmiâ ê bîntso̍k, ū thang khuakháu i ê koânpèng, sèle̍k íki̍p i ê sêngkong. Tsóng·sī tsētsē ê le̍ksúka, iûgoân ū tsísī lán tsai, tī hitê ênghôa tshànlān ê singua̍h ê ēbīn ū húpāi ê só͘ tsò tī·leh. In ê katêng singua̍h sī bōetàng hêngiông ê tshiⁿtshám. Pōgio̍k kah tsânjím sī móa sìkè. Tsèng pehsèⁿ ê tōtik singo̍ah sitlo̍h, tsiâⁿtsò tshintshiūⁿ khîmsiù ê khoánsit, sèngtsêng tsânjím. In tēit huaⁿhí ê gô͘lo̍k, tsiūsī tī hìhn̂g tiong khòaⁿ lâng si̍ttsāi sio thâi tsò simsik, tse sī tsintsiàⁿ khóò͘ⁿ ê sū! In ê lô͘lē ê tsètō͘ sī kokka siū tsiùtsó͘ ê gôanin. Tī Lômá ê kelō͘ tsiūⁿ, saⁿ lâng tiong, nn̄g lâng sī lô͘tsâi; hūjînlâng saⁿ lâng tiong, nn̄g lâng sī lúpī; sī tsò tsú lâng ê phûsò ê jio̍kio̍k ê tùitshiú. Tsò lâng ê lô͘tsâi sī tiàm tī tshiⁿtshám ê kénggū. Kitokkàu kàu Lômá ê sî, tī lô͘tsâi ê tiongkan, hiahê tsin pháiⁿ ê, ū pāihoāi Lômá. In ū ēng sin ê khoán, bô tsèngking ê tsōeok lâi pāihoāi in ê tsúlâng kah in ê āutāi. Lômá ê tsoân sēng ê tshingliân só͘ū ittshè ê jia̍ttsêng, lóng sī súiōng tī siâok ê singua̍h. Tìkàu Lômá ê siàuliân tī bōe tōahàn ítsêng, in ê sinthé tsiū tsiāmtsiām suelám, simsîn iàsiān, sèngtsêng pāihoāi. Tī Tsúāu óa pòaⁿ sèkí, Páulô ū tsísī hitê tsênghêng tī Lômá jînsū, hitê hō͘ lâng ē tsheⁿkiaⁿ ê thâu tsi̍t tsiuⁿ ê lāibīn. Siōngtè ū tsiàu in simlāi ê suio̍k, lâi kauhù in tī bô tshingkhì. In sûijiân ū tsētsē úitāi thang khuakháu ê sū, m̄koh Lômá ê siāhōe, tùi tī ê kôkô lâmlí lâi khòaⁿ, sǹgtsò sībô thang Ǹǹgbāng ê siāhōe, bô Siōngtè ê siāhōe. Bôlūn símmi̍h sîtsūn, in tī khó͘lān, tī oànhūn jînsing, tīteh himbō͘ gī ê sî, tûliáu hitê lúsîn Lômá íki̍p hiahê hō͘ lâng ho̍ksāi tsò sînbêng ê hôngtè ígōa, to bô ū Siōngtè thang kîkiû. Lán púnsin nā lâi tiàm tī hitê tsêng kéng, tshì siūⁿ lán ê kámsióng siáⁿ khóan.

Tsóng·sī tse m̄ sī lán só͘ tio̍h tsùì ê siōng iàukín ê tiám, inūi tse sī īkàu tiong ê siôngsū. Lán só͘ tio̍h tsùì ê siōng iàukín ê tiám, tsiūsī tī Lômá lâng ê tiongkan ū tsētsē tsin hó sim ê lâng, lóng thóià hitê tsênghêng. Só͘í tī tongsî, hoānnā ū thêko siāhōe tōtik, bôlūn siáⁿ khóan ê ūntōng, to lóng siū tsin tōa ê huangêng. Κoh tī tsiahê īⁿkàutô͘ ê tiongkan, iûgoân sī ū tsētsē súi ê jînkeh tsiá tī·leh. Lán ē kìtit khah āulâi tī Siniok tiong ū kìtsài kúinā miâ ê Lômá ê pahtsóng, in tsiaptshiok tio̍h Kitokkàu ê sî, simlāi tsáiⁿiūⁿ ê loānbō͘ i. Khòaⁿtio̍h hiahê susiúⁿ ê tsítō tsiá, ū tsáiⁿiūⁿ teh thònghūn hit sî ê siāhōe tsōngthāi, tse sūsi̍t, lán thiaⁿliáu lóng kah in tsòhóe siongsim. Tsitê sîtāi tsētsē tiatha̍ktsiá, lóng teh tsáutshōe tsinlí, tuikiû khòaⁿ ū símmi̍h thang tsò hêngûi ê tsítō gôanlí. Tsèng lâng tsiāmtsiām tsìnpō͘, thuattshut hitê gûgōng bô teh siūⁿ ê sîkî. Tsèng lâng íking lóng khó͘sim teh susiúⁿ. Inūi tsèng lâng khòaⁿkìⁿ in ê siāhōe, sībô kohiūⁿ Hilīnî lâng ê siāhōe, lóng bô ū sînbêng tī·leh. Tùi ánne, in ū ke̍kle̍k kuatì teh tshōe khòaⁿ ū símmi̍h sînbêng thang lâi tuikiû in ê tsongkàu singua̍h. In ū kángkiù liôngsim ê òbiāu ê tōlí, ū sêngjīn i ê koânui. Só͘í āulâi tī in tiongkan ū tsi̍t lâng kiatlūn kóng,"liôngsim sī tsi̍t tsióng lāitsāi ê sîn."Tsit tsióng susiúⁿ tsāi īⁿkàutô͘ sǹgtsò sī tsi̍tê oántāi ê tsìnpō͘.

Sutua ha̍kphài ê tiatha̍ktsiá ū phahkhui lâng ê sim, lâi kàsī hó ê tōlí kóng,"Tio̍h kiû hó ê tikhēng, tio̍h thiaⁿ liôngsim ê siaⁿ, inūi liôngsim sī tsi̍t tsióng lāitsāi ê sîn. Tōabīn tī liôngsim ê pōeāu, ū bó͘ úitāi ê sîn tī·leh. Tsóng·sī sûijiân bô kóng, ia̍h sī tio̍h thiaⁿ liôngsim ê siaⁿ."tsāi īⁿkàutô͘, tse kám bô sǹgtsò sī kosiōng súisúi ê thāitō͘?

Khaksi̍t, Siōngtè ū putsî teh pangtsō͘ lâng ê sim lâi bat hó ê kàsī. Hitê só͘ beh lâi tsò sèkan ê kng ê, iûgoân ū teh tsiòkng tī in ê simlāi.

Kó͘tsá hiahê susióngka íking ū tsīn in siōng tōa ê ló͘le̍k. Tsóng·sī in só͘ ló͘le̍k ê, lóng sī lílūn, ha̍ksuat nātiāⁿ. In bô thang tshintshiūⁿ Iûthài lâng ê khoánsit, ū kiankò͘ ê kinki, thang lâi khítsō in ê tsongkàu. Tùi ánne, in ê siōngkôan ê ló͘le̍k sī lóng kui tī khangkhang, in ê lílūn, ha̍ksuat sī bô la̍t thang pangtsō͘ lâng lâi jímsiū tsitê bô pêⁿtháⁿ ê jînsing, in hiahê súisúi ê ha̍ksuat, khaksi̍t bētàng giú itpuaⁿ lâng ê sim. In ke̍kle̍k huathui lán lâng kakī ê lísèng, lâi beh susiúⁿ tsongkàu ê tōlí, iáukú in ê kiatkio̍k sī sitpāi.

In sī sitpāi, tútú gōapang lâng tshintshiūⁿ ánne teh tsáutshōe tsin kng ê sî ──tútú tng lán lâng khò kakī ê ló͘le̍k sitpāi ê sî ──tútú tī tsitê sèkài súsiōng ê gûiki ê sî, Kitok lâilîm kàu sèkan, tse kám m̄ sī ētàng hō͘ lán tsùì ê sū?

Taⁿ lâi kóngkhí tso͘tsit bûnbêng ê sèkài hitê tēsaⁿ ê bîntso̍k, Iûthài lâng sī ántsóaⁿ? Tōa bīn ū lâng beh siotseⁿ kóng, nāsī Hilīnî lâng á·sī Lômá lâng, kiámtshái thang kóng sī ū teh kîthāi ê sim tī·leh, m̄koh khióngkiaⁿ sī Iûthài lâng, bôlūn siáⁿ khóan,khólêng sī kò͘tsi̍p, hêngge̍k, bô ū huaⁿhí ài gêngtsiap Kitok ê lîmkàu ê sim.

Lán thang siūⁿ, tse kóng liáu ē ū khah kòethâu. Lán kanta khòaⁿkìⁿ Iésu tī Siniok tiong só͘ kongkik ê hiánhiān ê sūsi̍t, tsiū ánne lâi phòaⁿtòan in sī kò͘tsip, gâu khǹg phiankiàn ê Iûthài lâng. Tshiáⁿ lán tio̍h ē kìtit tī Iûthài lâng ê tiongkan, ū tsētsē tsin hó ê lâng, ū liáukái Iésu tsiūsī oânsêng Kūiok ê sianti só͘ teh īgiân ê, sòa lâi tsiâⁿtsò goânsí sîtāi ê kàuhōe, siōng tsá ê tsò tēit kèngkhiân ê sìntô͘.

Lán nā tshâkhó tongsî ê tùtsok, tsiū ē tsai ū tsētsē tshimtîm ê Iûthài lâng, bô kohiūⁿ Hilīnî lâng á·sī Lômá lâng, iûgoân sībô boántsiok in ê tsongkàu. Hiahê līkhui Pale̍ksuting sìkè iûle̍k tī gōakok ê Iûthài lâng ū tsiaptshiok tio̍h pa̍t kok ê bîntso̍k, suah puttsí tôngtsêng in ê ha̍kbūn, tùi ánne ū khuikhuah in ê gánkài. In íking thuattshut Pale̍ksuting ê pâi gōa ê simsu. In tshinbi̍t lâi kah gōapang ê pêngiú tsòhóe khiākhí, tùi ánne ū kámkak in ê Iûthàikàu, nāsī bētàng iôngín gōapang lâng, tsiū khaksi̍t bētàng tsiâⁿtsò tsoân jînlūi ê tsongkàu. Siatsú nā kóng, Iéhobah tsíū sī Isulael tsi̍t bîntso̍k ê Siōngtè, ígōa ê sèkài ê lâng, tsíū tio̍h kingiû Isulael lâng ê tshiú, thàn in ê katlé, thàn só͘ bô ài ê tsētsē ohtit tamtng ê kuikí, tsiah thang tshinkīn i, tshintshiūⁿ tsit khóan ìsù, sī tsin khùnlān ê sū. Tùi ánne, lán ū khòaⁿkìⁿ tsētsē Iûthài lâng ê tùtsok, kuatì ū khǹg khah khuahtōa ê ǹgbāng beh lâi tiâuhô in ê tsongkàu, tsiâⁿtsò tsi̍tê sèkài ê tsongkàu, lâi līik tsoân jînlūi.

Siatsú Iûthàikàu, to ū hiah kosiōng ê sînha̍k, nā ētit thang khui hue lâi tsiâⁿtsò tsi̍tê úitāi ê sèkài ê tsongkàu, hō͘ tsoân jînlūi, bô hunpia̍t Iûthài á·sī gōapang, Hilīnî á·sī iábân ê, lô͘po̍k á·sī tsūiû ê, lóng thang tittio̍h Siōngtè ê untián, sī tsin bānhēng! Kîsi̍t tsētsē tshimtîm ê Iûthài lâng tsai, tse tútú sī Kūiok tsèng sianti só͘ khòaⁿ ê īsiōng, tsiūsī ū tsi̍t ji̍t Mesíiah beh lîmkàu, tùi Iûthài ê kintsâng beh huathiān tsi̍t lúi sèkài ê tsongkàu ê tōa lúi ê hue, thang lâi tsiokhok tsoân jînlūi.

Lán tītsia iáu ū tsi̍t hāng tio̍h siūⁿ. Lūn lu̍thuat, tshintshiūⁿ Páulô hitkhóan jia̍tsêng tsingsîn ê lâng tehkhòaⁿ, sī íking kū khì ê mi̍h. Tsiàu Páulô ê ìsù, lu̍thuat sī ē bô khì, lu̍thuat putkò sī tsiāmsî, sī tsò gíná ê kàusu, íntshōa lâng tsiūkīn Kitok. Tī i teh kòpe̍k hoánhóe tsêng ê tsingsîn siōng ê tshiⁿtshám ê tàutsing, hit kù ōe ê tiongkan, ū piáusī hō͘ lán tsai, ū tsētsē jia̍tsêng ê Iûthài lâng tsáiⁿiūⁿ ū tshintshiūⁿ i ê khoánsit, teh tsáutshōe khòaⁿ ū símmi̍h khah ū ǹgbāng ê lō͘ thang tshinkīn Siōngtè. Tsāi hit ténghō lâng, in tshōetio̍h Kitok sī tsi̍tê thang huaⁿhí ê huatkiàn.

Tng Kitok tehbeh lîmkàu hit sî, tsoân Iûthài ê sèkài ū hiántshut tsin kínsīn teh kîthāi ê tsingsîn tī·leh, tse sūsi̍t, tī hiahê m̄bat Iûthàikàu ê lâng tehkhòaⁿ, si̍ttsāi sī tēit ū miâ, koh sī tsin thang tsheⁿkiaⁿ ê tāitsì. Lán thang hótáⁿ lâi sìn, bô ū tsi̍t kok bat piáusī tshintshiūⁿ Iésu beh lîmkàu hit sî ê tsoân Iûthài ê sèkài ê tsingsîn tsōngthāi, hiah ē giú lâng ê sim, hō͘ lâng tsin tsheⁿkiaⁿ ê hiānsiōng.

Inūi siōnglō͘bóe teh kiàntsèng,"Hitê só͘ beh lâi ê" ê sianti ê īgiân sī íking kòeliáu gō͘pah nî kú, iā tī hit tiongkan lóng bôtāng bô tsēng. Só͘í kiámtshái lâng kàugia̍h thang liāusióng, íking kingkòe gō͘pah nî kú, tsèng lâng úntàng bōe kìtit, á·sī pàngsak in teh ǹgbāng ê tsingsîn tsiah tio̍h. Kîsi̍t tng tī hitê sîkî ná pikkīn tsoân bîntso̍k, sī ná piktshiat teh thènghāu. SinKūiok ê tiongkan só͘ū tshutmiâ ê bûnha̍k, lóng ū hiántshut hithō kîthāi ê tsingsîn tī·leh. Lán tītsia bô ūi thang lâi kóngkhí tsit khóan bûnha̍k ê sū. Putkò lán ài kanta tītsia lâi khòaⁿ tsit pún sèsè ê tsheh, thang kóng sī tsit khóan bûnha̍k ê tāipiáu, sī kiòtsò < Êno͘k ê tsheh > (Bo͘k of Enots). Tsit pún tsheh sī thonghêng tī Tsú tsêng óa 200 nî ê tiongkan, Iûthài ū bat tha̍ktio̍h tsit pún tsheh. Lán m̄bián giâugî, Iésu úntàng iûgoân ū tha̍ktio̍h tsiah tio̍h. Só͘í góa siôngsiông teh siūⁿ, Iésu ū tùi tsit pún lâi tittio̍h i só͘ huaⁿhí ēng lâi tsísī i púnsin hit kù "Jîntsú" ê ōe.

Hit pún tsheh ê tiongkan, ū tsi̍t tsām tshintshiūⁿ ánne:

"Góa tī īⁿsiōng tiong, ū khòaⁿkìⁿ hitê kah éngoán tsiá tôngtsāi ê. I ê iôngmāu sī tshintshiūⁿ lâng, koh ū unhūi móamóa, góa ū tshiáⁿmn̄g thiⁿsài, ia̍h i ū kā góa kóng, Tsitê sī Jîntsú , ū gī tiàm tī i, i sī beh khésī ittshè só͘ únba̍t ê sū. Tsitê Jîntsú beh tsiâⁿtsò gīlâng ê kùn, ê koái, gōapang lâng ê kng, íki̍p kiànnā phahpiàⁿ ê lâng ê ǹgbāng. Kiànnā khiākhí tī tēbīn tsiūⁿ ê tsèng lâng, lóng beh pàikūi tī i ê bīntsêng. Inūi tsitê intuaⁿ, i sī tùi khuiphiah thiⁿtē ílâi kàu éngoán, tsiū íking siū kéngsóan."

Tsiahê tsheh sī teh tsísī tongsî iáu tīteh tsìnpō͘ tiong ê ǹgbāng ê tsingsîn. Tsóng·sī tī hokimsu ê thâu tsām, lán ū khòaⁿtio̍h hitê ǹgbāng ê tsingsîn, ū tiô thiàu tī ta̍k tiuⁿ ê tsóa bīn. Kūiok sianti só͘ thoân ê siausit ū kiattsiâⁿ tsi̍tê khaksi̍t, tiāⁿtio̍h ê ǹgbāng. Só͘í bôlūn símmi̍h sîtsūn, nā ū bó͘ tsítō tsiá tshutthâu ê sî, hitê ǹgbāng ê sim ū huattshut jia̍tjia̍t ê tsitbūn. Tshintshiūⁿ tng Iôtah tshutthâu lâi tíkhòng Lômá tsènghú ê thiusòe ê sî, tsiū ū tsin tsē lâng lâi tòe i, phahsǹg i sī Mesíiah. Tng kiâⁿsélé Iôhaneh tshutthâu ê sî, tsèng lâng siōng tsá tùi i sī phō siáⁿ khóan ê susiúⁿ? Tsiūsī "tsèng lâng simlāi teh gīlūn Iôhaneh kiámtshái sī Kitok." tng Iôhaneh tshutthâu lâi suanthoân ê sî, lâng thâukhísing sī mn̄g i ántsóaⁿ? Tsiūsī mn̄g kóng,"tshiáⁿ kā goán kóng, lí kám sī Mesíiah? Só͘ beh lâi ê, kám sī lí? "Tshintshiūⁿ ánne, lán tsíū kámkak lán sī tiàm tī hitê tsin kínsīn teh kîthāi ê khongkhì tiong.

lán tsitmá lâi hôikò͘ ísiōng só͘ kóng hiahê sūsi̍t, tsiū khah ēthang liáukái hitê tsênghêng. Tsiàu ísiōng só͘ kóng, tsiūsī hō͘ lán tsai tī le̍ksú tiong ū tsi̍tê sîtāi, tēbīn tsiūⁿ tōa ê pangkok, tī bô phahsǹg ê tiongkan, lóng ū teh thè Kitok tsúnpī lō͘, iā tsoân Iûthài ê bîntso̍k tiāⁿtio̍h teh thènghāu i ê lîmkàu, iūkoh hitê khóliân ê sèkài, khiākhí tī hitê siōng tshiⁿtshám ê tsōngthāi ū o͘pe̍h tīteh tsáutshōe,ǹgbāng ū símmi̍h thang thêko in ê singua̍h.

Tútú tshintshiūⁿ tī tsitmá, Kitok ū lîmkàu tī tsit sèkan!




第三章 世界有teh thèng候



Tī地理上以及政治上tsiahê外形ê變遷以外，咱thang tùi hit當時，人ê思想以及念頭ê方面來看出hitê相siāng有意義ê內面的ê準備。當時是一个厭倦失意，無滿足ê世界，tīteh thèng候基督ê臨到。不tsí欠人thang幫助來鼓舞in ê心。免講，基督以前tī ta̍k時代tsētsió有影lóng是ánne。總是人類有teh進步，人ê良心不時有teh活動來保持in最高ê權威，人類漸漸khah有teh想khah有感覺無滿足ê念頭tī·leh。

請koh看tsit三个民族，就是希利尼人、羅馬人以及偤太人。

先來看希利尼人。In是驕傲、熱誠、浮躁美妙ê民族，有高尚ê藝術、文學、哲學tī·leh;in是gâu享樂藝術，koh有gâu作詩ê天份，tùi ánne有安置tsētsē神明tī O͘línphuh(Olympus)ê山頂。Tī今á日ê世界，屬tī文明ê國，lóng用驚惶kah感謝ê念頭teh注意看古早hiahê希利尼人。咱今á日所有做好ê文化，大部分是出tùi in ê功勞。In為tio̍h文化來努力看做是第一重要ê工。確實無有甚物國thang tùi in來誇口in ê文化，也確實無有甚物國thang比in khah受人êoló。

總是，hàiⁿah!Tī最近ê大戰，咱有受教示，知影文化無宗教tī·leh，是bētàng做甚物，也知當時hitê可憐ê希利尼人有承認，kiámtshái今á日ê德國人也tio̍h ài承認，知影世界kanta文化是bētàng進步。照我teh想hiahê希利尼人宛然親像近代ê巴黎城ê人，是浮躁、ài娛樂、活動，是ài悠悠自在ê民族。雖然是ánne，tī in hitê生活ê下面是iáukú有含一種ê哀調tī·leh。In所有hitê最榮耀ê時期已經過了，希利尼ê黃金時代是已經去lah。In政治上ê燦爛已經失落。結局是廢了in ê一生tī hitê浮躁、淫樂ê生活，放蕩kah邪惡ê念頭是親像蕃花生tī in ê生活內。In ê súisúi ê宗教已經無力thang阻止in ê邪惡ê性癖。Kám ē leh？連當時tī hitê最榮耀ê日，in所服事tī hitê O͘línphuh(Olympus)山頂ê眾神明，也to lóng是淫亂ê所做。所以咱kám bōe想講，有甚物人beh tùi hiahê神明來告訴in ê精神上ê祈求?

當in少年ê時，心情是極單純，in不tsí有信心，看hiahê神明是真tú真，實tú實。In有信奉in ê神明，因為in所信ê to m̄是專專是pháiⁿ類ê神明，親像Jiûbú(Jove)神是好性情ê父，是造物主。In所信ê神明也有kah in同在交戰tī Thê mô͘po͘lí (Thermopylae)ê山谷，tīhia有三百个有名聲ê人，肯為tio̍h希利尼，為tio̍h正義來喪失in ê性命。

總是in taⁿ已經墜落成做是無ǹg望、軟弱ê民族。雖然in有保存hiahê神明ê形體，其實是全然失落以前所有真實ê信心。In ê神話變成一款轟動ê故事。所以tī tsiahê可憐ê希利尼人teh看，tsitê世界不過是一个無聊ê所在。當in青年ê時所雕刻來尊敬ê神，若是in猶有信心，就猶ēthang淡薄來安慰in ê心，m̄kú in taⁿ to無信lah!

請來看羅馬人，in無kah親像希利尼人ê腐敗。In是有勇敢、出名ê民族，有thang誇口伊ê權柄、勢力以及伊ê成功。總是tsētsē ê歷史家，猶原有指示咱知，tī hitê榮華燦爛ê生活ê下面有腐敗ê所做tī·leh。In ê家庭生活是bōetàng形容ê悽慘。暴虐kah殘忍是滿四界。眾百姓ê道德生活失落，成做親像禽獸ê款式，性情殘忍。In第一歡喜ê娛樂，就是tī戲園中看人實在相thâi做simsik，這是真正可惡ê事！In ê奴隸ê制度是國家受咒詛ê原因。Tī羅馬ê街路上，三人中，兩人是奴才；婦人人三人中，兩人是女婢；是做主人ê浮躁ê肉慾ê對手。做人ê奴才是tiàm tī悽慘ê境遇。基督教到羅馬ê時，tī奴才ê中間，hiahê真pháiⁿ ê，有敗壞羅馬。In有用新 ê款，無正經ê罪惡來敗壞in ê主人kah in ê後代。羅馬ê全盛ê青年所有一切ê熱情，lóng是使用tī邪惡ê生活。致到羅馬ê少年tī bōe大漢以前，in ê身體就漸漸衰lám，心神厭倦，性情敗壞。Tī主後óa半世紀，保羅有指示hitê情形tī羅馬人士，hitê hō͘人ē生驚ê頭一章ê內面。上帝有照in心內ê私慾，來交付in tī無清氣。In雖然有tsētsē偉大thang誇口ê事，m̄koh羅馬ê社會，tùi tī kôkô ê男女來看，算做是無thang ǹg望ê社會，無上帝ê社會。無論甚物時tsūn，in tī苦難，tī怨恨人生，tīteh欣慕義ê時，除了hitê女神羅馬以及hiahê hō͘人服事做神明ê皇帝以外，to無有上帝thang祈求。咱本身若來tiàm tī hitê情景，試想咱ê感想啥款。

總是這m̄是咱所tio̍h注意ê siōng要緊ê點，因為這是異教中ê常事。咱所tio̍h注意ê siōng要緊ê點，就是tī羅馬人ê中間有tsētsē真好心ê人，lóng討厭hitê情形。所以tī當時，凡若有提高社會道德，無論啥款ê運動，to lóng受真大ê歡迎。Κoh tī tsiahê異教徒ê中間，猶原是有tsētsē súi ê人格者tī·leh。咱ē記得khah後來tī新約中有記載kúinā名ê羅馬ê百總，in接觸tio̍h基督教ê時，心內怎樣ê戀慕伊。看tio̍h hiahê思想ê指導者，有怎樣teh痛恨hit時ê社會狀態，這事實，咱聽了lóng kah in做伙傷心。Tsitê時代tsētsē哲學者，lóng teh tsáutshōe真理，追求看有甚物thang做行為ê指導原理。眾人漸漸進步，脫出hitê愚戇無teh想ê時期。眾人已經lóng苦心teh思想。因為眾人看見in ê社會，是無kohiūⁿ希利尼人ê社會，lóng無有神明tī·leh。Tùi ánne，in有極力決意teh tshōe看有甚物神明thang來追求in ê宗教生活。In有講究良心ê奧妙ê道理，有承認伊ê權威。所以後來tī in中間有一人結論講，「良心是一種內在ê神。」Tsit tsióng思想在異教徒算做是一个遠大ê進步。

Sutua學派ê哲學者有phah開人ê心，來教示好ê道理講，「Tio̍h求好ê德行，tio̍h聽良心ê聲，因為良心是一種內在ê神。大面tī良心ê背後，有某偉大ê神tī·leh。總是雖然無講，ia̍h是tio̍h聽良心ê聲。」在異教徒，這kám無算做是高尚súisúi ê態度?

確實，上帝有不時teh幫助人ê心來bat好ê教示。Hitê所beh來做世間ê光·ê，猶原有teh照光tī in ê心內。

古早hiahê思想家已經有盡in上大ê努力。總是in所努力ê，lóng是理論、學說nātiāⁿ。In無thang親像偤太人ê款式，有堅固ê根基，thang來起造in ê宗教。Tùi ánne，in ê上高ê努力是lóng歸tī空空，in ê理論，學說是無力thang幫助人來忍受tsitê無平坦ê人生，in hiahê súisúi ê學說，確實bētàng giú一般人ê心。In極力發揮咱人家己ê理性，來beh思想宗教ê道理，iáukú in ê結局是失敗。

In是失敗，tútú外邦人親像ánne teh tsáutshōe真光ê時──tútú當咱人靠家己ê努力失敗ê時──tútú tī tsitê世界史上ê危機ê時，基督來臨到世間，這kám m̄是ētàng hō͘咱注意ê事?

Taⁿ來講起組織文明ê世界hitê第三ê民族，偤太人是án怎？大面有人beh相爭講，若是希利尼人á是羅馬人，kiámtshái thang講是有teh期待ê心tī·leh，m̄koh恐驚是偤太人，不論啥款，可能是固執、橫逆，無有歡喜ài迎接基督ê臨到ê心。

咱thang想，這講了ē有khah過頭。咱kanta看見耶穌tī新約中所攻擊ê顯現ê事實，就ánne來判斷in是固執，gâu khǹg偏見ê偤太人。請咱tio̍h ē記得tī偤太人ê中間，有tsētsē真好ê人，有了解耶穌就是完成舊約ê先知所teh預言ê，續來成做原始時代ê教會，上早·ê做第一敬虔ê信徒。

咱若查考當時ê著作，就ē知有tsētsē深沈ê偤太人，無kohiūⁿ希利尼人á是羅馬人，猶原是無滿足in ê宗教。Hiahê離開巴勒斯坦四界遊歷tī外國ê偤太人有接觸tio̍h別國ê民族，suah不tsí同情in ê學問，tùi ánne有開闊in ê眼界。In已經脫出巴勒斯坦ê排外ê心思。In親密來kah外邦ê朋友做伙khiā起，tùi ánne有感覺in ê偤太教，若是bētàng容允外邦人，就確實bētàng成做全人類ê宗教。設使若講，耶和華只有是以色列一民族ê上帝，以外ê世界ê人，只有tio̍h經由以色列人ê手，趁in ê割禮，趁所無ài ê tsētsē oh得擔當ê規矩，才thang親近伊，親像tsit款意思，是真困難ê事。Tùi ánne，咱有看見tsētsē偤太人ê著作，決意有khǹg khah闊大ê ǹg望beh來調和in ê宗教，成做一个世界ê宗教，來利益全人類。

設使偤太教，to有hiah高尚ê神學，若ē得thang開花來成做一个偉大ê世界ê宗教，hō͘全人類，無分別偤太á是外邦，希利尼á是野蠻ê，奴僕á是自由ê，lóng thang得tio̍h上帝ê恩典，是真萬幸！其實tsētsē深沈ê偤太人知，這tútú是舊約眾先知所看ê異象，就是有一日彌賽亞beh臨到，tùi偤太ê根叢beh發現一蕊世界ê宗教ê大蕊ê花，thang來祝福全人類。

咱tītsia猶有一項tio̍h想。論律法，親像保羅hit款熱誠精神ê人teh看，是已經舊去ê物。照保羅ê意思，律法是ē無去，律法不過是暫時，是做gíná ê教師，引tshōa人就近基督。Tī伊teh告白反悔前ê精神上ê悽慘ê鬥爭，hit句話ê中間，有表示hō͘咱知，有tsētsē熱誠ê偤太人怎樣有親像伊ê款式，teh tsáutshōe看有甚物khah有ǹg望ê路thang親近上帝。在hit等號人，in tshōetio̍h基督是一个thang歡喜ê發見。

當基督tehbeh臨到hit時，全偤太ê世界有顯出真謹慎teh期待ê精神tī·leh，這事實，tī hiahê m̄bat偤太教ê人teh看，實在是第一有名，koh是真thang生驚ê tāitsì。咱thang好膽來信，無有一國bat表示親像耶穌beh臨到hit時ê全偤太ê世界ê精神狀態，hiahē giú人ê心，hō͘人真生驚ê現象。

因為上路尾teh見證，「Hitê所beh來ê」ê先知ê預言是已經過了五百年久，也tī hit中間lóng無動無靜。所以kiámtshái人夠額thang料想，已經經過五百年久，眾人穩當bōe記得，á是放sak in teh ǹg望ê精神才tio̍h。其實當tī hitê時期ná逼近全民族，是ná迫切teh thèng候。新舊約ê中間所有出名ê文學，lóng有顯出hit號期待ê精神tī·leh。咱tītsia無位thang來講起tsit款文學ê事。不過咱ài kanta tītsia來看tsit本細細ê冊，thang講是tsit款文學ê代表，是叫做《以諾ê冊》(Bo͘k of Enots)。Tsit本冊是通行tī主前óa 200年ê中間，偤太有bat讀tio̍h tsit本冊。咱m̄免僥疑，耶穌穩當猶原有讀tio̍h才tio̍h。所以我常常teh想，耶穌有tùi tsit本來得tio̍h伊所歡喜用來指示伊本身hit句「人子」ê話。

Hit本冊ê中間，有一tsām親像ánne:

「我tī異象中，有看見hitê kah永遠者同在 ê。伊ê容貌是親像人，koh有恩惠滿滿，我有請問天使，ia̍h伊有kā我講，Tsitê是人子 ，有義tiàm tī伊，伊是beh啟示一切所隱密ê事。Tsitê人子beh成做義人ê棍、ê柺、外邦人ê光，以及見若phah拚ê人ê ǹg望。見若khiā起tī地面上ê眾人，lóng beh拜跪tī伊ê面前。因為tsitê因端，伊是tùi開闢天地以來到永遠，就已經受揀選。」

Tsiahê冊是teh指示當時猶tīteh進步中ê ǹg望ê精神。總是tī福音書ê頭tsām，咱有看tio̍h hitê ǹg望ê精神，有tiô跳tī ta̍k張ê紙面。舊約先知所傳ê消息有結成一个確實，tiāⁿtio̍h ê ǹg望。所以無論甚物時tsūn，若有某指導者出頭ê時，hitê ǹg望ê心有發出熱熱ê質問。親像當猶大出頭來抵抗羅馬政府ê抽稅ê時，就有真tsē人來tòe伊，phah算伊是彌賽亞。當行洗禮約翰出頭ê時，眾人上早tùi伊是抱啥款ê思想？就是「眾人心內teh議論約翰kiámtshái是基督。」當約翰出頭來宣傳ê時，人頭起先是問伊án怎？就是問講：「請kā阮講，你kám是彌賽亞?所beh來ê，kám是你?」親像ánne，咱只有感覺咱是tiàm tī hitê真謹慎teh期待ê空氣中。

咱tsitmá來回顧以上所講hiahê事實，就khah ēthang了解hitê情形。照以上所講，就是hō͘咱知tī歷史中有一个時代，地面上大ê邦國，tī無phah算ê中間，lóng有teh替基督準備路，也全偤太ê民族tiāⁿtio̍h teh thèng候伊ê臨到，又koh hitê可憐ê世界，khiā起tī hitê上悽慘ê狀態有烏白tīteh tsáutshōe，ǹg望有甚物thang提高in ê生活。

Tútú親像tī tsitmá，基督有臨到tī tsit世間！