《《平民ê基督傳》》

 | | | 轉寄

Tēsì koàn Tējī tsiuⁿ háikîⁿ ê Kapehnáum 第四卷 第二章 海墘Ê迦百農

作者 Tâi e̍k:Ko Tiktsiong,Siutēng Lîm Tsùnio̍k & Tsng Hūiphêng 2024.06.09





Tējī tsiuⁿ háikîⁿ ê Kapehnáum

Kapehnáum sī kīn tī Galílaiah hái ê sin piⁿ, sī tsi̍tê sèsè ê thóhî lâng ê ketshī, iā sī Iésu tējī ê kò͘hiong, koh iā sī tī hokimsu tiong lán só͘ tēit tshim tsai ê kò͘sū ê pōikéng. Tsitê Kapehnáum sī tsi̍tsî kú tī tēbīn tsiūⁿ tēit ū tittio̍h intián ê só͘tsāi. "Kapehnáum ah, lí kám ē tittio̍h kíkhí kàu thiⁿ?…. Inūi tī lí ê tiongkan só͘ kiâⁿ tsiahê koânlêng, nā kiâⁿ tī So͘tóm, to̍h kàu kináji̍t i iáu tī·leh."

Lán nā tòe I kiâⁿ tī Galílaiah ê thoântō líhêng, lán tikkhak beh khòaⁿtio̍h Galílaiah, iā tikkhak beh khòaⁿkìⁿ Galílaiah ô͘, iā tik khak beh khòaⁿtio̍h Kapehnáum.

Galílaiah sī khiākhí tī pak pêng, phahng ê suaⁿ·ni̍h. Lâm pêng Iûthài kah pak pêng Galílaiah in tāike khǹg sio thóià ê sim. Lâm pêng Iûthài, khòaⁿ pak pêng Galílaiah sī sio̍k tī hāténg ê lâng. Só͘í in tsiah ū hit kù sio̍kgí teh kóng,"Natsalia̍t kám ē tshut siáⁿmi̍h hó mi̍h?" in Iûthàilâng sī khòaⁿ khin biáusī Galílaiah lâng, kóng in sī bô siū kàuio̍k, iā léngtshiò in kóng in ê huatim lóng sī tsho͘tsho͘ ê âusiaⁿ. Só͘í tī lán ê Tsú ê sîtāi, nā ū tsi̍tê Galílaiah lâng lo̍hlâi Êlúsalem̀, lâng to̍h tsùì tio̍h i só͘ kóng ê ōe. Tshintshiūⁿ in ū tsiksî khòaⁿtshut Piattò͘ kóng,"lí sī Galílaiah lâng; inūi tùi lí ê khiuⁿkháu lō͘tshut."

Tsóng·sī hiahê khiākhí tī suaⁿ kan, tsūiû ê Galílaiah lâng, sī siūkhì in Iûthàilâng hitkhoán ê thāitō͘. Galílaiah lâng sī ū khǹg kiaungō͘ ê thāitō͘ teh khoánthāi hiahê khiākhí tī pêⁿiûⁿ ê lâng. Khiok sī ū tāmpo̍h ê líiû, inūi Galílaiah lâng sī ū thiàⁿ kok ê sim, himbō͘ ài hoánpoān Lômá ê tsènghú, Tsóng·sī Iûthàilâng sò͘siông sī kuaikuai kamgoān hângho̍k gōakok lâng ê appik. Iûthàilâng ê le̍ksúka Iôséhuhhut(Josephus) ū kóng,"Galílaiah ê tēhng kuattoàn m̄bat bô khòaⁿkìⁿ hitkhoán ióngkám ê lâng." Iûthàilâng ê kingtián (Talmud) iā ū kìtsài kóng,"In kah lâm pêng ê lâng só͘ tsingtsha ê tiám, to̍h sī in lóng kuansim tī in ê miâsiaⁿ, khah kòethâu tī tsîⁿtsâi." Hoānsè to̍kto̍k ūitio̍h ánne, Iésu tsiah kéngsoán Galílaiah lâi tsò hokim ê iônâ. I púnsin suisī Galílaiah lâng, iáukoh tùi siū sélé liáuāu, i ū lo̍hlâi lâm pêng tsò kang. I sī ài tshìgiām Êlúsalem̀ ê lâng. I ū tī kúinā gue̍hji̍t kú, lâi tshutkhì sìkè kiâⁿ tī Iûthài ê hiongtshuan, hoānsè I ê ìsù sī ài kuattēng tsi̍t ūi, he̍k tsiá sī tio̍h tiàm lâm pêng á·sī tio̍h tiàm pak pêng, thang lâi khaisí I ê sùbēng. Āulâi I ê sim íking tiāⁿtio̍h, iā I ê sîkî íking kàu, hit sî "Iésu kàu Galílaiah, thôaⁿ Siōngtè ê hokim kóng ji̍tkî móa lah, Siōngtè ê kok kīn lah, lín tio̍h hóikái lâi sìn hokim."

Galílaiah mā sī iûgoân ū thang khuakháu i ê thó͘tē sī khah huatta̍t tī lâm pêng ê só͘tsāi. Tshintshiūⁿ "ASiat kah La̍ptāilī ê tē," tsúi sī puttsí tshiongtsiok; tùi Līpaloán sī ū tsētsē tiâu ê khe, iā tùi suaⁿ·ni̍h sī ū tsētsē ê tsúitsôaⁿ ji̍tji̍t teh lâu tshutlâi, koànak tsitê thó͘tē.

In ê thó͘tē sī ū khaikhún puttsí khuah, koh tītsia tīhia, ū tsaktsū tsētsē ê hiuⁿsiā. Tsiuûi só͘ khòaⁿ ê thó͘tē sī hiahê pùū ê gōapang lâng ê léngthó͘. Tī kó͘tsá sèkài só͘ khaikhún ê tōa tiâu tōlō͘, ū koàntshoàn tī hitê pûi súi ê pêⁿiûⁿ. Hit sî bōeū sisiat hitkhoán ianbū ê thi̍htō, lâi hòebô tsá tī tsiahê tō lō͘tsiūⁿ só͘ū le̍kkòe ê bítâm.

Ū tsētsē khoán siktshái ê lâng, ónglâi puttsí lāujia̍t ê pe̍hsik ê tōalō͘, ū puttsí hiánjiân tùhiān tī tētô͘·ni̍h. Tshintshiūⁿ ū tsi̍t tiâu hêngsiong ê tōa tōlō͘, sī tùi Tamásik thàng kàu Tētiong hái, puttsí tshutmiâ, kiòtsò "iân háikîⁿ ê lō͘," to̍h sī tshintshiūⁿ Isáiah ê tsheh só͘ teh kóng·ê,"iân háikîⁿ ê lō͘, Ioltàn ê hô gōa, gōapang ê Galílaiah." Lômá lâng ū teh póhō͘, iā ū sîsiông teh siutséng, sòa teh khioh hitê kòe lō͘ sòe. Tsitê "iân háikîⁿ ê lō͘" tútú beh kingkòe Kapehnáum ê sî, tīhia ū tsi̍tê sòikuan, to̍h sī Máthài só͘ tsē teh lâi koánlí ê só͘tsāi. Tī tang pêng bīn koh ū tsi̍t tiâu puttsí tōa tiâu, koh sī tùi Alapuh ti̍tti̍t thàng lâi ê tōlō͘. Κoh tī lâm pêng bīn mā iáu ū tsi̍t tiâu, iûgoân sī tsin tōa tiâu, sī thàng kàu Aigi̍p ê tōlō͘, to̍h sī tsá tī tsit tiâu lō͘ ū Mítiân lâng khiohtio̍h Iôséhuh, sòa kā i bē hō͘ Hôaláu ê jînsîn sīōethâu Phothêhuat; iā tùi Abulahàm ê sî ílâi, ta̍k ji̍t tī tsit tiâu tōlō͘ putsî to ū tsētsē tūisiong khan i ê lo̍ktô bānbān teh kiâⁿ, koh ū pō͘ping, ū tōakuaⁿ íki̍p tùi tsētsē só͘tsāi lâi ê tshutgōa lâng teh khíkhí lo̍hlo̍h.

Tsiahê tōa tiâu ê tōlō͘ ū íntshōa Galílaiah lâi kiatliân tī gōabīn hiahê simsik ê sèkài. Κiámtshái Iésu tehbeh soánte̍k Galílaiah lâi tsò I ê ua̍htāng ê bútâi, hit sî I iûgoân ū susiúⁿtio̍h tsitê tsêngkéng. Kīntāi ū tsi̍tê tshutmiâ ê líhêngka Sumi̍hsuh phoksū (G. A. Smith), tī i só͘ tù ê tsheh,"Sèngtē tēlí" ê tiongkan ū kóng,"góa khì tī Galílaiah só͘ū khòaⁿkìⁿ ittshè ê sū ê tiongkan, tēit ū thang tsò góa ê kàsī lâi kámkik góa·ê, to̍h sī hiahê tsū kó͘ ílâi só͘ū ê tōlō͘. Hitê intuaⁿ m̄ sī kantaⁿ ūitio̍h tsá Isulael lâng ê tso̍ktiúⁿ, á·sī Asiul, íki̍p Lômá ê bétshia bat kiâⁿ tī hiahê tōlō͘, to̍kto̍k sī ūitio̍h Iésu ū tùi tī hiahê tshuttshut ji̍pji̍p tī tsit tiâu lō͘ ê lâng, tittio̍h éngoán ê si̍tlē lâi tsò I ê phìjū. To̍h sī I ū khòaⁿkìⁿ ū singlí lâng ónglâi tī tsitê tōalō͘ teh tsáutshōe hó ê tsu; iā ū ông beh khì hn̄ghn̄g ê só͘tsāi siū hong lâi tittio̍h kok, koh ū pêngiú beh tshutgōa khì gōakok líhêng; koh iā ū katsú hutjiân tńglâi kìⁿ i ê tsèng lô͘po̍k ê bīn, mā ū lōngtōngtsú tùi hn̄ghn̄g ê só͘tsāi teh tńglâi. Hitê hn̄ghn̄g ê só͘tsāi! lán nā lâi khiā tī Galílaiah hiahê tōalō͘ ê tsi̍t tiâu ê téngbīn, hit sî lán to̍hē liáukái Kitok sī ūitio̍h siáⁿmi̍h intuaⁿ tsiah hiahni̍h tsia̍ptsia̍p lâi kóngkhí hitê hn̄ghn̄g ê só͘tsāi; inūi hiahê tōalō͘ to̍h sī khoàikhoài íntshōa hitkhoán bíntsia̍t ê kha, lâi līkhui Asiat, La̍ptāilī ê kèngkhiân ê kò͘hiong, kàu tī Hueníke ê îmloān ê siâⁿtshī, koh hiahê tōalō͘ mā ū liânlo̍k tī Lômá, íki̍p Babúlông ê sèkài.

Só͘í lán ài beh tsháiōe Iésu tī Galílaiah thoânkàu ê tô͘ ê pōikéng, hit sî lán tio̍h ē kìtit Galílaiah lâng sī khiākhí tī suaⁿ kan ê po͘thâu, sī tsi̍tê khoàilo̍k koh kngbêng ê só͘tsāi, koh iā tio̍h ē kìtit in Galílaiah lâng tī bôêng teh tsò kang ê sî só͘ teh tshiùⁿ ê kua, iā tsūjiân mā tio̍h sòa ē kìtit, tī ta̍k ji̍t ū ta̍k kok ê jînbîn teh kingkòe tsitê bútâi, ti̍tti̍t tsìntsêng khì kàu tī hitê bô lâng tsai ê simsik ê sèkài,"hn̄ghn̄g ê só͘tsāi." Nāsī ánne, lán ē kohkhah liáukái tī ta̍kpái tōa ê tsoánki, ū ántsóaⁿ ē hiah tōa tīn, tsióngtsióng ê siktshái ê kûntsiòng lâi tsūtsi̍p tī i ê sin piⁿ.

Tsóng·sī lán tikkhak tio̍h liáukái Galílaiah ô͘ ê sū, inūi tse sī tsitê pōikéng ê tiongsim, koh ia̍h tio̍h liáukái tsitê ô͘piⁿ ê Kapehnáum, inūi I ū kéngsoán tsia lâi tsò I tējī kò͘hiong.

Tshiáⁿ tsìntsêng lâi khòaⁿ Galílaiah ô͘. Tsittia̍p tshiáⁿ khòaⁿ hit tiâu puttsí tshim ê tiongng ê suaⁿkhiⁿ, i ū tùi pak thàu kàu lâm lâi tshiat Pale̍ksuting tsò nn̄g pêng, ia̍h tsit tiâu suaⁿkhiⁿ ū tsi̍t tiâu Ioltàn hô ti̍tti̍t teh lâu·tshutlâi. Tī tsitê tshim kheⁿ, koh sī kīn tī Galílaiah ê tshuthuattiám ê suaⁿē; to̍h sī pí hái khah tshim, la̍kpah pehtsa̍p tshioh ê ēbīn, ū tsitê pêⁿtē, i ê tsiuûi tsiāmtsiām koân khí khì, kàu tsiâⁿtsò tsi̍tê suaⁿgiâm, suaⁿpo͘ ê só͘tsāi; tīhia ū lán só͘ ài beh khòaⁿ ê Galílaiah ô͘. Tsitê Galílaiah ô͘ sī kàugia̍h sè ê mi̍h, tn̂g iok ū tsa̍pjī inglí, iā khuah iok ū la̍k inglí niāniā. Si̍ttsāi sī hō͘ lán tsin ohtit liáukái, ántsóaⁿ Iésu ē lâi tī tsitê siósió ê ô͘ ê tsiuûi, lâi iántshut tsi̍tê jînlūi ê tiongsim ê kò͘sū.

Tsiàu kináji̍t ê líhêngka kiàntsèng, tsit sî suijiân iáu ū thang khòaⁿtio̍h hitê púnjiân ê suaⁿiá, honghùi ê bíkéng, kanta sī tsi̍tê léngtām bôliâu ê só͘tsāi niāniā. Tùi tsá kàu taⁿ, sī bênghián ū piànōaⁿ. Inūi Thó͘níkî lâng teh koánhat hit kúinā sèkí ê tiongkan, ū siūtio̍h in tōa ê súnhāi. Galílaiah hiahê kiansi̍t ê jînbîn, ūitio̍h la̍psòe siuⁿkòe thâu tāng, tìkàu tshaputto beh bia̍tbô lah. Hiahê tsohsitlâng tútio̍h in ê appik, sòa bô siáⁿmi̍h ióngkám thang koh tsò kang. Liân tsētsē tshiūba̍k mā sī puttsí khóliân, lóng hō͘ in tshò liáuliáu, koh ia̍h bô lâng beh têng koh tsai. Siū appik ê lâng ê só͘tsāi, bô tshiūtsâng ê só͘tsāi, tiāⁿtio̍h sī ē piàntsò tshintshiūⁿ Galílaiah kāngkhoán.

Tī tsi̍t tshing nî ê tiongkan, ittshè ê Kitokkàu kok, ū kámkak tio̍h tsin kiànsiàu, siūⁿ kóng Siōngtè ê kiáⁿ só͘ bat kiâⁿ ê sèngtē Pale̍ksuting, tio̍h lâi hō͘ hitkhoán bô sìngióng, tsânjím ê tshiú lâi koánhat. Só͘í tī peh pah gōa nî tsêng, ū tsi̍tê únsū, kiòtsò Piattò͘ (Peter) ū tshutthâu lâi piànpiàn iû sueh tī ittshè ê Kitokkàu kok; tshutla̍t kó͘bú Kitokkàu ê búsū, lâi hingkhí thâutsi̍t hôe ê si̍pjīkun. Āulâi ū koh sòa tsiaplâi tshìkhòaⁿ kúinā pái. Tsóngkiōng liânliân ū hingkhí tshit pái ê si̍pjīkun. Tsitê sī tī jînlūi le̍ksú tiong tsi̍tê tēit inghiông ê kò͘sū; to̍h sī ū tsētsē lán só͘ puttsí tshim tsai ê ióngkám ê lâng, hiántshut tī hitê le̍ksú, tshintshiūⁿ ū Huitiklia̍t Papalo̍ksat(Frederick Barbarossa), Pauníun(Baldwin), Satlia̍pting(Saladin), íki̍p Lítsa(Ritsard). Iūkoh lán mā sī ū thiaⁿkìⁿ kóng tī tiongsèkí, liân hitkhoán gíná ê si̍pjīkun; tse khiok sī tsin hóthiaⁿ ê siausit, iáukoh iā sī tsin khóliân ê sū, inūi kóng kúinā bān ê jia̍tsim ê gíná, ēng huaⁿhí ê sim, tùi tī tsèng lâng phahpho̍ká ê tiongkan lâi tshuthuat; Tsóng·sī kàu bóe ū ê tio̍h sí tī lō͘·ni̍h, ia̍h ū ê tio̍h hō͘ Akîní(Algiers) ê pak pêng ê háitsha̍t, lia̍h khì tsò lô͘tsâi.

Tongsî ê si̍pjīkun, thang kóng in ê kiatkio̍k sī sitpāi. Thó͘níkî lâng ê tshiúthâu sī puttsí kiankò͘. Tsóng·sī góa tútú teh siá tsit pún Kitok toān ê sî, ū thiaⁿtio̍h tsittsân puttsí thang tsheⁿkiaⁿ ê sū. To̍h sī tē tshit hôe ê si̍pjīkun, kèngjiân sitpāi liáu, kàu tī tsi̍t tshing nî āu ê kináji̍t, Ingkok ū koh tsi̍t pái hingkhí tēpeh hôe ê si̍pjīkun. Tsitpang Ingkok ū tiksèng. Si̍ttsāi lán sī khiākhí tī tsin kîī ê sîtāi, kîsi̍t sī siuⁿkòe thâu kîī, tìkàu lán sòa tshaputto bô kámkak tio̍h kîī ê khoán. Aulôpa ê tāitsiàn tsi̍tē suah, tiksèng ê kok sī lóng teh huaⁿhí in ū khah iâⁿ; iā tsiànpāi ê kok, i ê tòhoāi ê siaⁿ, iā sī huisiông tshámtsheh, aisiong; tùi ánne, lâng sòa tshaputto bô tsùì tio̍h tsitê huisiông tōa koh kîī ê sūsi̍t. Tsitê tsòeāu ê si̍pjīkun sī íking ū kautsiàn lah. Sèngtē Pale̍ksuting sī ū koh tittio̍h tsūiû lah. Pale̍ksuting sī ū koh tsi̍t pái thang tittio̍h i ê kihōe lah. Siáⁿ lâng ēthang kóng bêng tùi tī tsionglâi só͘ khàmba̍t ê ìsù, sī siáⁿmi̍h khoán? Pale̍ksuting kám sī beh kohtsài hôehok Kūiok sîtāi ê le̍ksú? Pale̍ksuting kám sī beh kohtsài tsūtsi̍p kó͘tāi ê bîntso̍k? Pale̍ksuting kám sī beh kohtsài éngoán lâi khui hue tsiâⁿtsò Iésu só͘ bat hitê Tsú ê huehn̂g ê súisúi ê tē?

Inūi tongsî tī Iésu só͘ bat ê Galílaiah kah hiānkim ê Galílaiah sī ū tōatōa ê kohiūⁿ tī·leh. Ioksikhut (Josephus) íki̍p kîtha tsētsē ê líhêngka lóng ū teh kiàntsèng i ê tsūjiân ê súi kéng. Tsit sî hitkhoán lóng bô tshiūba̍k ê só͘tsāi, si̍ttsāi sī kó͘tsá súisúi ê tshiūnâ. Tsit sî hitkhoán khah kiâmsip ê só͘tsāi, si̍ttsāi sī kó͘tsá kosiōng ê huehn̂g. Tsit sî lán só͘ū khòaⁿtio̍h hit kúiūi thang pisiong, tòhoāi ê hiongtshuan, si̍ttsāi sī kó͘tsá kīn tī Galílaiah ô͘ hiahê lāujia̍t siâⁿtshī ê kó͘tsik. Kináji̍t ê líhêngka, tsiah tsíū thang khòaⁿkìⁿ kúi tsiah tsûná bôliâu bôliâu teh phû tī hitê tsúibīn, Tsóng·sī nā lâi kóngkhí tngkîsî leh, si̍ttsāi sī puttsí lāujia̍t, to̍h sī ū thóhîtsûn, ū ông ê iûlámtsûn; iūkoh mā ū tùi the̍h Belīa hiahê ôngtshin kah ô͘piⁿ ê siâⁿtshī só͘ huat lâi teh thitthô ê tsûn.

Tī kó͘tsá, tsia sǹg sī tsi̍tê puttsí lāujia̍t, huatta̍t tshutsán hî ê só͘tsāi. Tsitê ô͘·n̍i̍h só͘ tshutsán ê hî, i ê miâsiaⁿ sī puttsí tháu kàu tī Êlúsalem̀, íki̍p Sulīa ta̍k ūi ê siâⁿtshī, m̄nā ánne, liân saⁿolī hn̄ghn̄g ê Lômá, iā sī himbō͘ tsitê ô͘ só͘ tshut ê hî. Tsitê ô͘piⁿ ê hueba̍k koh iā sī siongtong súi, tìkàu hō͘ lâng tshaputto khòaⁿtsò sī tsūjiânkài tsi̍tê sînjiah. Ioksikhut(Josephus) ū kiàntsèng kóng, inūi tī tsitê só͘tsāi, tsūjiân ê sèkài, ū tsūtsi̍p ta̍k khoán khìhāu ê si̍tbu̍t tī·leh. Tī hitê ēbīn iāmjua̍h ê ô͘ hōaⁿ·ni̍h, ū thang khòaⁿtio̍h tsētsē jia̍ttài tē ê kóetsí; tsi̍t tsàn kòe tsi̍t tsàn, ná ti̍tti̍t koân khí khì; mā sī ū tsētsē khoán khìhāu ê hueba̍k, tī tsi̍t nî tiong thang kóng ū tsa̍pgue̍h ji̍t kú, putsî to teh khui hue, teh kiat kóetsí. In ê La̍hbí ū kóng Iéhobah ū tshòngtsō tshit ê hái, Tsóng·sī tsiôngtiong Galílaiah hái sī i só͘ tēit huaⁿhí·ê.

Hokimsu kò͘sū ê pōikéng, to̍h sī tsitê tshànlān ê tsêngkéng, m̄ sī kináji̍t ê phahng ê Pale̍ksuting.

Tsit sî ài lán lâi siūⁿ tsitê tô͘ ê tiongkan ê Kapehnáum ê ūitì. Tshiáⁿ lâi hôikò͘ lán ê Tsú ê sîtsūn ê tsōnghóng. Lán nā khiā tī ô͘ ê lâm pêng bīn ê Thalíkía(Taritseae) ê só͘tsāi, tīhia ū thang khòaⁿtio̍h Pikkilē(Pickleries) ê hiongtshuan, tsitê ô͘·ni̍h só͘ tshut ê hî lóng sī tiàm tsia tsng kui siuⁿá kàu hósè, thang phòe kàu tī tsētsē tōa ê siâⁿtshī. Lán nā gia̍h ba̍k tsi̍tē khòaⁿ khah hn̄g khì, to̍h thang khòaⁿkìⁿ tī pak pêng bīn ū Helmóng suaⁿ, iā tī hitê suaⁿbóeliu ū sngseh puttsí tsē, kng nànà. Āulâi lán nā tsē tsûn sūn hitê sai pêng ê ô͘ hōaⁿ, ti̍tti̍t tsiūⁿ pak khí khì. Kingkòe kúinā ê kah lán lóng bô kuanhē ê kngliāng ê hiongtshuan liáuāu, koh tsìntsêng tshaputto óa la̍k inglí lō͘, to̍h thang kàu tī tsi̍tê súi koh pe̍h ê siâⁿtshī, kiòtsò The̍hbelīa. Tsitê só͘tsāi sī Hilu̍t ông ê kò͘hiong, iā sī Galílaiah ê tsèngtī ê tiongsim, koh iā sī tsi̍tê tshiatshí, khoàilo̍k, pòaⁿ gōapang ê siâⁿtshī, sī puttsí ū kongtshái tī·leh, inūi i ê pō͘ping, íki̍p kuaⁿoân ū tséngtsê; i ê tiâutêng ū hùnliān; i êsiāhōe ū tsūiû, i ê tshiongki ū tsongsik, iūkoh Lômá lâng ha̍p sîsè ê tsúie̍ktiûⁿ, tī in hiohkhùn ê ji̍t ū giú tsētsē lâng ê sim, lâi seⁿtshut khoàilo̍k, húpāi ê singua̍h. Tī tsitê siâⁿ ê āubīn ū Êmáú (Emmaus) ê liâuióng só͘, tùi Ta̍k kok ū tsētsē hógia̍h ê hoāntsiá lâi tītsia teh liâuióng, sòa thang sé untsôaⁿ. Siatsú lán nā bat teh kîkoài siūⁿ kóng tháithó tī tsitê Kapehnáum ê kò͘sū tiong, ū hiahni̍h tsē pái teh kóng khí tsētsē pēⁿlâng ê sū, lán tikkhak tio̍h ē kìtit Êmáú ê liâuióng só͘, sī kah Kapehnáum siolī tsíū kúi lí lō͘ niāniā.

Līkhui The̍hbelīa, koh ǹg pak ti̍tti̍t khí khì kàu tī ô͘ ê sai pak kak ê só͘tsāi, hit sî lán beh ū khòaⁿtio̍h tsētsē suaⁿgiâm tsiāmtsiām teh thèkhì tī lán ê āubīn, iā beh ū khòaⁿtio̍h tsi̍tê khuahkhuah ê thó͘tē. Tsitê thó͘tē to̍h sī Kehnîsatle̍k ê pùū ê pêⁿiûⁿ. Tútú tī hitê beh līkhui suaⁿgiâm ê tētiám, ū tsi̍tê hiongtshuan sī kiòtsò Bua̍ttāilia̍p; lán ē kìtit, tùi tsitê só͘tsāi ū tsi̍tê hūjînlâng kiòtsò Mâlíah, lâi tshuthiān tī tsitê kò͘sū; iā tùi Bua̍ttāilia̍p koh tsìntsêng tútú ū nn̄g inglí lō͘, lán to̍h ū thang khòaⁿkìⁿ Kolia̍psèng, Bia̍tsáitah íki̍p Kapehnáum téng, lóng tsak tsòhóe tī·leh. Tsiahê só͘tsāi miâ tshaputto thang kóng lán sī lóng tsin se̍k. "Kolia̍psèng ah, lí ū tsaieh! Bia̍tsáitah ah, lí ū tsaieh! Kapehnáum ah, lí kám ē tittio̍h kíkhí kàu thiⁿ?"

Lán ê tsûn kàu Kapehnáum, lâi pha tī hitê béthâu, lī ô͘ ê hōaⁿ óa ū kúinā bé ê háibīn, hit sî lán ē khòaⁿkìⁿ tsētsē tsho͘ló͘ tōatsiah ê thóhái tsûn, lóng sī tùi tsia lâi tshuthuat khì hái·ni̍h thó hî; koh ū tsētsē tsúisiú tāike tsòhóe tshut siaⁿ teh sio kiò, mā sī ū tsētsē tsin huaⁿhí ê gíná, tī suaⁿáténg khui siaⁿ ná teh tshiùⁿ kua, ná teh khí suaásiâⁿ. Lán tsit sî tútú sī kiâⁿ kàu tī Iésu tongsî bat khiā tī tsûn·ni̍h siat iā tséng ê phìjū, lâi kàsī tsèng lâng ê só͘tsāi; to̍h sī I ū khah siông tītsia,"lâi tsē tī tsûn·ni̍h, tshiáⁿ in kā tsûn pàng khah khui, bián hō͘ tsèng lâng tsak tī I ê sin piⁿ, to̍h tùi tsûn·ni̍h lâi kàsītsèng lâng."

Tī lán ê thâutsêng bīn, lán ū khòaⁿkìⁿ hitê khiākhí tī tshiūnâ, huehn̂g ê tiongkan ê Kapehnáum. Iā tī hitê suaⁿphiâⁿ koânkoân ê só͘tsāi, ū khòaⁿkìⁿ tsi̍tê tsèng lâng só͘ oànhūn ê Lômá lâng ê pingiâⁿ puttsí hiánjiân. Hiānsî tsitê pingiâⁿ ê thâulâng khiok sī tsò jînbîn ê pêngiú, i suisī gōapang ê pehtsóng, iáukoh simlāi ū tôngtsêng tī i ê tsongkàu, to̍h sī tsiàu só͘ kìtsài kóng,"i thiàⁿ lán ê jînbîn, koh púnsin thè lán khí hōetn̂g. "Iā tī suaⁿkha ê ke·ni̍h, Iésu bat kúinā lépài king tīhia thoân hokim hit king pe̍hsik ê hōetn̂g, to̍h sī I só͘ khítsō·ê. Κoh tī suaⁿ téng hitê tshànlān ê hōetn̂g, tshiūnâ āu ū hiahê "iúsán kaikip" ê khiāke tshù tī·leh. Hitê koán hōetn̂g ê Gâi ló͘, íki̍p "ū ông ê jînsîn i ê kiáⁿ phòapēⁿ tī Kapehnáum·ê", to̍h sī khiākhí tī tsitê só͘tsāi. Iésu mā bat ū tsi̍t ji̍t ji̍pkhì tī hit tiongkan ê tsi̍t king tshù, lâi kah tsi̍tê hógia̍h ê Huatlīsài lâng kiòtsò Símòng tsòhóe tsētoh, iā tī hit sî tútn̄g siâⁿ lāi ū tsi̍tê pháiⁿ ê hūjîn lâng tsaiiáⁿ, to̍h lâi khiā tī I ê bīntsêng thîkhàu,"ū ba̍ksái ti̍h tâm i ê kha, to̍h ēng i ê thâumn̂g tshit I."

Tsit sî sūn hitê pohhōaⁿ, tshiáⁿ se̍h lán ê ba̍ktsiu, khòaⁿ tùi hitê uankhiau ê kuetshī, hitê thâutsêng bīn khuikhui ê tiàm thâu, íki̍p ū tsētsē tsûn, in ê têsik ê phâng lóng kńg·khílâi hitê sèsè ê kángkháu kòikhì. Āulâi lán to̍h ē khòaⁿtio̍h tsi̍tê só͘tsāi kiòtsò Bia̍tsáitah, ìsù sī thóhîlâng ê siâⁿ; kîsi̍t tsitê só͘tsāi tshaputto thang kóng sī sio̍k tī Kapehnáum ê tsi̍tpō͘hūn. Hitê nîlāu ê Sepíthài, to̍h sī khiākhí tī tsitê só͘tsāi, i sī teh tsò thóhî ê thâulâng, púnsin mā ū tséng kúinā tsiah tsûn teh thóhái, iā i ê kiáⁿ tsi̍tê sī kiòtsò Iâkop, koh tsi̍tê sī kiòtsò Iôhaneh, iūkoh in lāubú to̍h sī kiòtsò Satlôbí; tsitê hūjînlâng to̍h sī tī āulâi lán só͘ ēthang khòaⁿtio̍h hitê iásim ê "Sepíthài ê kiáⁿ ê lāubú", inūi i ū thè i ê kiáⁿjî tùi Iésu lâi tshéngkiû ài beh tittio̍h koân ê tēūi tī I ê sèng kok.

Tī hitê hōaⁿténg, lán thang khòaⁿkìⁿ Símòng Piattò͘ ê tshù, to̍h sī i kah i ê katso̍k tsòhóe khiākhí ê só͘tsāi. Piattò͘ ê tiūⁿḿ íki̍p i ê siótī Antole̍h sī lóng kah in tsòhóe tiàmtīhia. Tshiáⁿ lán te̍kpia̍t ē kìtit Piattò͘ tsit king tshù, inūi tī i ê tshù ê thangá āu, ū tsi̍t king sèsè ê sînsèng ê pângking, to̍h sī ta̍kpái Iésu lâikàu tī Kapehnáum ê sî, só͘ teh hiohkhùn ê só͘tsāi. Iā tùi tsit king tshù téng bat ū tsi̍tê piànsūi· ê, hō͘ lâng ēng sohá pa̍k i ê bîntshn̂g lâi lui lo̍hkhì hē tī Iésu ê bīntsêng. Iūkoh tī hitê mn̂gkháu ue̍hue̍h ê só͘tsāi, bat ū kóng tōa tīn ê Kapehnáum ê jînbîn lâi tsūtsi̍p tsiūkīn Iésu.

Iūkoh tī hitê tsiàⁿpêng, lán ū khòaⁿkìⁿ tsi̍t tiâu khuah koh pe̍h ê Lômá lâng ê tōlō͘, sī kiòtsò "iân háikîⁿ ê lō͘", to̍h sī tùi Tamásik thàng kàu Tētiong hái, iā tô͘tiong ū se̍h tùi Galílaiah ô͘ ê pak pêng hōaⁿ kòikhì; tī hitê tōlō͘ téng, kui kang thang khòaⁿtio̍h tsētsē ê pō͘ping, tshutgōalâng, íki̍p tsētsē ê Sulīa ê singlí lâng ū tsài Tangiûⁿ ê hòebu̍t beh tshuthuat khì Aulôpa. Iā in teh kòe hitê lō͘ ê sî, ū Lômá lâng teh tùi in thiu hitê kòe lō͘ sòe. Tī hitê tōlō͘piⁿ tútú beh kīn óa Kapehnáum siâⁿ ê só͘tsāi, ū khòaⁿkìⁿ tsi̍t king Lômá ê sòikuan, i ê tshù téng ū tsi̍t tsiah kim ingtsiáu ê piohō, tsitê to̍h sī ū tsi̍tê lán só͘ bat ê lâng, Alēhuat ê kiáⁿ kiòtsò Máthài, tsē tī i ê sòikuan só͘ teh thiusòe ê só͘tsāi.

Taⁿ tshiáⁿ ua̍t kòelâi āubīn, sòa ti̍tti̍t khòaⁿkòe ô͘tsúi ê hitpêng ê kéngtì. Hitê kéngtì sī Piattò͘ ta̍kpái khui mn̂g ê sî só͘ khòaⁿkìⁿ·ê, koh sī tsèng ha̍ksing só͘ teh hôesióng, lūn Iésu tī Galílaiah thoânkàu ê kò͘sū ê pōikéng.

Kòikhì ô͘ ê hitpêng, lī ū la̍k inglí lō͘, ū khòaⁿkìⁿ Kiklahsim lâng ê khòngiá ê tēhng; i ê suaⁿphiâⁿ, suaⁿpo͘ , sī ti̍tti̍t koân kàu pòaⁿ thiⁿ. Ta̍kpái Iésu ū tsiàusiông kiò kóng,"Τaⁿ lán kòe lâikhì hitpêng hōaⁿ", hit sî in to̍h khuitsûn ti̍tti̍t tsìntsêng kàu tī tsitê só͘tsāi. I ū tiàmtī tsiahê suaⁿkan ê tsi̍t só͘tsāi, thongmê sòa tsiaplâi kîtó Siōngtè; iā lâi tútio̍h hitê hō͘ siâsîn hūsin teh tiankông·ê, ū sìkè khiākhí tī hûnbōng tiong; iā tī tsi̍t só͘tsāi, to̍h sī ū tōa tīn ti lo̍hkhì hitê kngkng ê suaⁿphiâⁿ, ū "tsáulo̍h suaⁿphiâⁿ, tsông lo̍h hái, iokliōng ū nn̄g tshing tsiah, tī hái·ni̍h kik·sí,"iā tsèng lâng lóng kóng sī hiahê siâsîn ū ji̍p tī hiahê ti. Tī lâm pêng khah bóe bīn ū tsi̍tê tī Iûthài ê le̍ksú tiong tshutmiâ ê suaⁿpo͘ , tsátsêng Seselat khangsin kóaⁿkín kiâⁿ kàu Kinî lâng Hipik ê bó͘ Ngáik ê pò͘pêⁿ, lâi liâng i tshùita ê nââu, to̍h sī tsitê só͘tsāi. Tī pak pêng khah bóe bīn, iûgoân ū tsi̍tê khòngiá, tsiàu liûthoân sī kóng bat tī tsi̍tê Anhiohji̍t, Iésu ū beh tshōa hiahê iàsiān ê ha̍ksing khì hiohkhùn, kóng,"Lín kakī kah góa lâikhì khòngiá ê só͘tsāi, hiohkhùn tsi̍t sî á kú." Hit sî ū gō͘tshing lâng tòe I lâi tittio̍h tsia̍h piáⁿ, to̍h sī tī tsitê só͘tsāi.

Tī hitê suaⁿphiâⁿ ê ēbīn, hitê ô͘tsúi sī tshintshiūⁿ kiàⁿ kāngkhoán, ū hoántsiò hitê tsoânkéng tī hitê tshingtsēng ê ô͘tsúi ê tiongkan. Iésu ê ha̍ksing lóng sī tī tsitê ô͘·ni̍h, lâi thàn tsia̍h. Iésu mā sī koànsì tī tsitê só͘tsāi lâi tsē tī tsûn·ni̍h kàsī tsènglâng, iā I ū ēng sînjiah lâi lia̍htio̍h tsētsē ê hî; iûgoân sī tī tsitê só͘tsāi; ha̍ksing tútio̍h tùithâuhong, tāike tsheⁿkiaⁿ;"kò tsiúⁿ kàu tsin kankhó͘". Hit sî Tsú ū tùi hitê o͘àm mê kiâⁿ háibīn lâi tsiūkīn in, iā sī tī tsitê só͘tsāi. Iūkoh Tsú to̍h sī in só͘ū khòaⁿkìⁿ siū tèng sí·ê, tī I kohua̍h hit tsákhí, tùi hitê háiphiâⁿ ê tsi̍tê thô͘kak lâi kiò in, hit sî Iôhaneh ū tùi i ê tângphōaⁿ kóng,"sī Tsú lah." Piattò͘ tsi̍tē thiaⁿkìⁿ sī Tsú, inūi sī thǹgpaktheh, to̍h ēng i ê thóhái saⁿ lâi hâ, thiàulo̍h hái, ti̍tti̍t liâu tsúi tsông khì tsiūkīn I, mā sī tī tsitê só͘tsāi.

Tshiáⁿ lán ē kìtit tsitê tsêng kéng, to̍h sī ū tsi̍tê lāujia̍t ê thóhái lâng ê kuetshī, iā tī hitê háihōaⁿ ū tsētsē tsiah tsûn, koh tī tsūjiân ê suaⁿkan ê tsōtsok tiong, ū tsi̍tê nâsik ê Galílaiah ô͘, iūkoh siolī tī khah hn̄g ê só͘tsāi, ū Kiklahsim lâng ê khòngiá ê tēhng; tshintshiūⁿ ánne, lán to̍h ēthang liáukái tī hokimsu tiong só͘ teh kóng khí, lūn Iésu tī Kapehnáum thoânkàu ê tiongsim kò͘sū ê ittshè ê pōikéng.



第二章 海墘Ê迦百農

迦百農是近tī加利利海ê身邊，是一个細細ê討魚人ê街市，也是耶穌第二ê故鄉，koh也是tī福音書中咱所第一深知ê故事ê背景。Tsit-ê迦百農是一時久tī地面上第一有得tio̍h恩典ê所在。「迦百農ah，你kám ē得tio̍h舉起到天?…。因為tī你ê中間所行tsiah-ê權能，若行tī所多瑪，to̍h到今á日伊猶tī-·leh。」

咱若tòe伊行tī加利利ê傳道旅行，咱的確beh看tio̍h加利利，也的確beh看見加利利湖，也的確beh看tio̍h迦百農。

加利利是khiā起tī北pêng，拋荒ê山裡。南pêng偤太kah北pêng加利利in大家khǹg saⁿ討厭ê心。南pêng偤太，看北pêng加利利是屬tī下等ê人。所以in tsiah有hit句俗語teh講：「拿撒勒kám ē出啥物好物?」in偤太人是看輕藐視加利利人，講in是無受教育，也冷笑in講in ê發音lóng是粗粗ê喉聲。所以tī咱ê主ê時代，若有一个加利利人落來耶路撒冷，人to̍h注意tio̍h伊所講ê話。親像in有即時看出彼得講：「你是加利利人；因為tùi你ê腔口露出。」

總是hiah-ê khiā起tī山間，自由ê加利利人，是受氣in偤太人hit款ê態度。加利利人是有khǹg驕傲ê態度teh款待hiah-ê khiā起tī平洋ê人。卻是有淡薄ê理由，因為加利利人是有疼國ê心，欣慕ài反叛羅馬ê政府，總是偤太人素常是乖乖甘願降服外國人ê壓迫。偤太人ê歷史家約瑟-hut(Josephus)有講：「加利利ê地方決斷m̄-bat無看見hit款勇敢ê人。」偤太人ê經典(Talmud)也有記載講：「In kah南pêng ê人所精差ê點，to̍h是in lóng關心tī in ê名聲，khah過頭tī錢財。」Hoān-sè獨獨為tio̍h án-ne，耶穌tsiah揀選加利利來做福音ê搖籃。伊本身雖是加利利人，iáu-koh tùi受洗禮了後，伊有落來南pêng做工。伊是ài試驗耶路撒冷ê人。伊有tī幾nā月日久，來出去四界行tī偤太ê鄉村，hoān-sè伊ê意思是ài決定一位，或者是tio̍h tiàm南pêng á是tio̍h tiàm北pêng，thang來開始伊ê使命。後來伊ê心已經tiāⁿ-tio̍h，也伊ê時期已經到，hit時「耶穌到加利利，傳上帝ê福音講日期滿lah，上帝ê國近lah，lín tio̍h悔改來信福音。」

加利利mā是猶原有thang誇口伊ê土地是khah發達tī南pêng ê所在。親像「A-Siat kah La̍p-tāi-lī ê地，」水是不止充足；tùi Lī-pa-loán是有tsē-tsē條ê溪，也tùi山裡是有tsē-tsē ê水泉日日teh流出來，灌沃tsit-ê土地。

In ê土地是有開墾不止闊，koh tī-tsia tī-hia，有tsak-tsū tsē-tsē ê鄉社。周圍所看ê土地是hiah-ê富有ê外邦人ê領土。Tī古早世界所開墾ê大條道路，有貫串tī hit-ê肥súi ê平洋。Hit時未有施設hit款煙霧ê鐵道，來廢無早tī tsiah-ê道路上所有歷過ê美談。

有tsē-tsē款色彩ê人，往來不止鬧熱ê白色ê大路，有不止顯然著現tī地圖裡。親像有一條行商ê大道路，是tùi大馬色thàng到地中海，不止出名，叫做「沿海墘ê路，」to̍h是親像以賽亞ê冊所有講ê，「沿海墘ê路，約旦ê河外，外邦ê加利利。」羅馬人有teh保護，也有時常teh修整，續teh khioh hit-ê過路稅。Tsit-ê「沿海墘ê路」tú-tú beh經過迦百農ê時，tī-hia有一个稅關，to̍h是馬太所坐teh來管理ê所在。Tī東pêng面koh有一條不止大條，koh是tùi阿拉伯直直thàng來ê道路。Κoh tī南pêng面mā iáu有一條，猶原是真大條，是thàng到埃及ê道路，to̍h是早tī tsit條路有米甸人拾tio̍h約瑟，續kā伊賣hō͘法老ê人臣侍衛頭Pho-thê-huat;也tùi亞伯拉罕ê時以來，ta̍k日tī tsit條道路不時to有tsē-tsē隊商牽伊ê駱駝慢慢teh行，koh有步兵，有大官以及tùi tsē-tsē所在來ê出外人teh起起落落。

Tsiah-ê大條ê道路有引tshōa加利利來結聯tī外面hiah-ê sim-sik ê世界。Κiám-tshái耶穌teh-beh選擇加利利來做伊ê活動ê舞台，hit時伊猶原有思想tio̍h tsit-ê情景。近代有一个出名ê旅行家司mih-suh博士(G. A. Smith)，tī伊所著ê冊，「聖地地理」ê中間有講：「我去tī加利利所有看見一切ê事ê中間，第一有thang做我ê教示來感激我ê，to̍h是hiah-ê自古以來所有ê道路。Hit-ê因端m̄是kan-taⁿ為tio̍h早以色列人ê族長，á是亞述，以及羅馬ê馬車bat行tī hiah-ê道路，獨獨是為tio̍h耶穌有tùi tī hiah-ê出出入入tī tsit條路ê人，得tio̍h永遠ê實例來做伊ê譬喻。To̍h是伊有看見有sing-lí人往來tī tsit-ê大路teh走tshōe好ê珠；也有王beh去遠遠ê所在受封來得tio̍h國，koh有朋友beh出外去外國旅行；koh也有家主忽然tńg來見伊ê眾奴僕ê面，mā有浪蕩子tùi遠遠ê所在teh tńg來。Hit-ê遠遠ê所在！咱若來khiā tī加利利hiah-ê大路ê一條ê頂面，hit時咱to̍h-ē了解基督是為tio̍h啥物因端tsiah hiah-ni̍h tsia̍p-tsia̍p來講起hit-ê遠遠ê所在；因為hiah-ê大路to̍h是快快引tshōa hit款敏捷ê腳，來離開A-siat， La̍p-tāi-lī ê敬虔ê故鄉，到tī腓尼基ê淫亂ê城市，koh hiah-ê大路mā有聯絡tī羅馬，以及巴比倫ê世界。

所以咱ài beh彩畫耶穌tī加利利傳教ê圖ê背景，hit時咱tio̍h ē記得加利利人是khiā起tī山間ê埠頭，是一个快樂koh光明ê所在，koh也tio̍h ē記得in加利利人tī無閒teh做工ê時所teh唱ê歌，也自然mā tio̍h續ē記得，tī ta̍k日有ta̍k國ê人民teh經過tsit-ê舞台，直直進前去到tī hit-ê無人知ê sim-sik ê世界，「遠遠ê所在。」若是án-ne，咱ē koh-khah了解tī ta̍k-pái大ê轉機，有án怎ē hiah大陣，種種ê色彩ê群眾來聚集tī伊ê身邊。

總是咱的確tio̍h了解加利利湖ê事，因為這是tsit-ê背景ê中心，koh亦tio̍h了解tsit-ê湖邊 ê迦百農，因為伊有揀選tsia來做伊第二故鄉。

請進前來看加利利湖。Tsit-tia̍p 請看hit條不止深ê中央ê山坑，伊有tùi北thàu到南來切巴勒斯坦做兩pêng，亦tsit條山坑有一條約旦河直直teh流出來。Tī tsit-ê深坑，koh是近tī加利利ê出發點ê山下；to̍h是比海khah深，六百八十尺ê下面，有tsit-ê平地，伊ê周圍漸漸koân起去，到成做一个山巖，山埔ê所在；tī-hia有咱所ài beh看ê加利利湖。Tsit-ê加利利湖是夠額細ê物，長約有十二英里，也闊約有六英里niā-niā。實在是hō͘咱真oh得了解，án怎耶穌ē來tī tsit-ê小小ê湖ê周圍，來演出一个人類ê中心ê故事。

照今á日ê旅行家見證，tsit時雖然iáu有thang看tio̍h hit-ê本然ê山野，荒廢ê美景，iáu-koh不過是一个冷淡無聊ê所在niā-niā。Tùi早到taⁿ，是明顯有變換。因為土耳其人teh管轄hit幾nā世紀ê中間，有受tio̍h in大ê損害。加利利hiah-ê堅實ê人民，為tio̍h納稅siuⁿ過頭重，致到差不多beh滅無lah。Hiah-ê作穡人tú-tio̍h in ê壓迫，續無啥物勇敢thang koh做工。連tsē-tsē樹木mā是不止可憐，lóng hō͘ in tshò了了，koh亦無人beh重koh栽。受壓迫ê人ê所在，無樹叢ê所在，tiāⁿ-tio̍h是ē變做親像加利利仝款。

Tī一千年ê中間，一切ê基督教國，有感覺tio̍h真見笑，想講上帝ê kiáⁿ所bat行ê聖地巴勒斯坦，tio̍h來hō͘ hit款無信仰，殘忍ê手來管轄。所以tī八百外年前，有一个隱士，叫做彼得(Peter)有出頭來遍遍遊說tī一切ê基督教國；出力鼓舞基督教ê武士，來興起頭一回ê十字軍。後來有koh續接來試看幾nā pái。總共連連有興起七pái ê十字軍。Tsit-ê是tī人類歷史中一个第一英雄ê故事；to̍h是有tsē-tsē咱所不止深知ê勇敢ê人，顯出tī hit-ê歷史，親像有Hui-tik-lia̍t Pa-pa-llo̍k-sat(Frederick Barbarossa)，Pau-ní-un(Baldwin)，Sat-lia̍p-ting(Saladin)，以及Lí-tsa(Ritsard)。又koh咱mā是有聽見講tī中世紀，連hit款gín-á ê十字軍；這卻是真好聽ê消息，iáu-koh也是真可憐ê事，因為講幾nā萬ê熱心ê gín-á，用歡喜ê心，tùi tī眾人phah-pho̍k-á ê中間來出發；總是到尾有ê tio̍h死tī路裡，亦有ê tio̍h hō͘ A-kî-ní(Algiers) ê北pêng ê海賊，掠去做奴才。

當時ê十字軍，thang講in ê結局是失敗。土耳其人ê手頭是不止堅固。總是我tú-tú teh寫tsit本基督傳ê時，有聽tio̍h tsit-tsân不止thang生驚ê事。to̍h是第七回ê十字軍，竟然失敗了，到tī一千年後ê今á日，英國有koh一pái興起第八回ê十字軍。Tsit-pang英國有得勝。實在咱是khiā起tī真奇異ê時代，其實是siuⁿ過頭奇異，致到咱續差不多無感覺tio̍h奇異ê款。Au-lô-pa ê大戰一下suah，得勝ê國是lóng teh歡喜in有khah贏；也戰敗ê國，伊ê 倒hoāi ê聲，也是非常慘慼、哀傷；tùi án-ne，人續差不多無注意tio̍h tsit-ê非常大koh奇異ê事實。Tsit-ê最後ê十字軍是已經有交戰lah。聖地巴勒斯坦是有koh得tio̍h自由lah。巴勒斯坦是有koh一pái thang得tio̍h伊ê機會lah。啥人ē-thang講明tùi tī將來所khàm密ê意思，是啥物款?巴勒斯坦kám是beh koh再反覆舊約時代ê歷史?巴勒斯坦kám是beh koh再聚集古代ê民族?巴勒斯坦kám是beh koh再永遠來開花成做耶穌所bat hit-ê主ê花園ê súi-súi ê地?

因為當時tī耶穌所bat ê加利利kah現今ê加利利是有大大ê koh樣 tī-·leh。Iok-sik-hut (Josephus)以及其他tsē-tsē ê旅行家lóng有teh見證伊ê自然ê súi景。Tsit時 hit款lóng無樹木ê所在，實在是古早súi-súi ê樹林。Tsit時 hit款khah鹹濕ê所在，實在是古早高尚ê花園。Tsit時咱所有看tio̍h hit幾位thang悲傷、倒-hoāi ê鄉村，實在是古早近tī加利利湖hiah-ê鬧熱城市ê古蹟。今á日ê旅行家，tsiah只有thang看見幾隻船á無聊無聊teh浮tī hit-ê水面，總是若來講起當其時leh，實在是不止鬧熱，to̍h是有討魚船，有王ê遊覽船；又koh mā有tùi 提比利亞 hiah-ê王親kah湖邊ê城市所發來teh thit-thô ê船。

Tī古早，tsia算是一个不止鬧熱，發達出產魚ê所在。Tsit-ê湖裡所出產ê魚，伊ê名聲是不止tháu到tī耶路撒冷，以及敘利亞ta̍k位ê城市，m̄-nā án-ne，連相離遠遠ê羅馬，也是欣慕tsit-ê湖所出ê魚。Tsit-ê湖邊ê花木koh也是相當súi，致到hō͘人差不多看做是自然界一个神蹟。Iok-sik-hut(Josephus)有見證講，因為tī tsit-ê所在，自然ê世界，有聚集ta̍k款氣候ê植物tī-·leh。Tī hit-ê下面炎熱ê湖岸裡，有thang看tio̍h tsē-tsē熱帶地ê果子；一tsàn過一tsàn，ná直直koân起去；mā是有tsē-tsē款氣候ê花木，tī一年中thang講有十月日久，不時to teh開花，teh 結果子。In ê拉比有講耶和華有創造七个海，總是從中加利利海是伊所第一歡喜-·ê。

福音書故事ê背景，to̍h是tsit-ê燦爛ê情景，m̄是今á日ê pha-hng ê巴勒斯坦。

Tsit時 ài咱來想tsit-ê圖ê中間ê迦百農ê位置。請來回顧咱ê主ê時tsūn ê狀況。咱若khiā tī湖ê南pêng面ê Tha-lí-kí-a(Taritseae)ê所在，tī-hia有thang看tio̍h Pik-ki-lē(Pickleries)ê鄉村，tsit-ê湖裡所出ê魚lóng是tiàm tsia裝kui箱á到好勢，thang配到tī tsē-tsē大ê城市。咱若gia̍h目一下看khah遠去，to̍h thang看見tī北pêng面有黑門山，也tī hit-ê山尾溜有霜雪不止tsē，光nà-nà。後來咱若坐船順hit-ê西pêng ê湖岸，直直上北起去。經過幾nā 个 kah咱lóng無關係 ê光亮 ê鄉村了後，koh 進前差不多óa六英里路，to̍h thang到tī一个súi koh白ê城市，叫做提比利亞。Tsit-ê所在是希律王ê故鄉，也是加利利ê政治 ê中心，koh也是一个tshia-tshí、快樂、半外邦ê城市，是不止有光彩tī-·leh，因為伊ê步兵，以及官員有整齊；伊ê朝廷有訓練；伊ê社ē有自由，伊ê娼妓有裝飾，又koh羅馬人合時勢ê水浴場，tī in歇睏ê日有giú tsē-tsē人ê心，來生出快樂，腐敗 ê生活。Tī tsit-ê城ê後面有以馬忤(Emmaus)ê療養所，tùi Ta̍k國有tsē-tsē好額ê患者來tī-tsia teh 療養，續thang洗溫泉。設使咱若bat teh奇怪想講thái-thó tī tsit-ê迦百農ê故事中，有hiah-ni̍h tsē pái teh講起tsē-tsē病人ê事，咱的確tio̍h ē記得以馬忤ê療養所，是kah迦百農相離只有幾里路niā-niā。

離開提比利亞，koh ǹg北直直起去到tī湖ê西北角ê所在，hit時咱beh有看tio̍h tsē-tsē山巖漸漸 teh 退去tī咱ê後面，也beh有看tio̍h一个闊闊ê土地。Tsit-ê土地to̍h是Keh-nî-sat-le̍k ê富有ê平洋。Tú-tú tī hit-ê beh離開山巖ê 地點，有一个鄉村是叫做Bua̍t-tāi-lia̍p;咱ē記得，tùi tsit-ê所在有一个婦人人叫做馬利亞，來出現 tī tsit-ê故事；也tùi Bua̍t-tāi-lia̍p koh 進前tú-tú有兩英里路，咱to̍h有thang看見Ko-lia̍p-sèng， 伯賽大以及迦百農等，lóng tsak做伙tī-·leh。Tsiah-ê所在名差不多thang講咱是lóng 真熟。「Ko-lia̍p-sèng ah，你有災厄！伯賽大ah，你有災厄！迦百農ah，你kám ē得tio̍h舉起到天?」 咱ê船到迦百農，來pha tī hit-ê碼頭，離湖ê 岸óa有幾nā碼ê海面，hit時咱會看見tsē-tsē粗魯大隻ê 討海船，lóng是tùi tsia來出發去海裡討魚；koh有tsē-tsē水手大家做伙出聲teh相叫，mā是有tsē-tsē真歡喜ê gín-á，tī山á頂 開聲ná teh唱歌，ná teh起沙á城。咱tsit時 tú-tú是行到tī耶穌當時bat khiā tī船裡設掖種 ê譬喻，來教示眾人ê所在；to̍h是伊有khah常tī-tsia，「來坐tī船裡，請in kā船放khah開，免hō͘眾人tsak tī伊ê身邊，to̍h tùi船裡來教示眾人。」

Tī咱ê頭前面，咱有看見hit-ê khiā起tī樹林、花園ê中間ê迦百農。也tī hit-ê山坪高高ê所在，有看見一个眾人所怨恨 ê羅馬人ê兵營不止顯然。現時tsit-ê兵營ê頭人卻是做人民ê朋友，伊雖是外邦ê百總，iáu-koh心內有同情tī伊ê宗教，to̍h是照所記載講：「伊疼咱ê人民，koh本身替咱起會堂。」也tī山腳ê 街裡，耶穌bat數週間tī-hia傳福音hit間白色ê會堂，to̍h是伊所起造ê。Κoh tī山頂hit-ê燦爛ê會堂，樹林後有hiah-ê「有產階級」ê khiā-ke厝tī-·leh。Hit-ê管會堂ê Gâi ló͘，以及「有王ê人臣伊ê kiáⁿ破病tī迦百農-·ê」，to̍h是khiā起tī tsit-ê所在。耶穌mā bat有一日入去tī hit中間ê一間厝，來kah一个好額ê 法利賽人叫做西門做伙坐桌，也tī hit時tú-tn̄g城內有一个pháiⁿ ê婦人人知影，to̍h來khiā tī伊ê面前啼哭，「有目屎 滴 tâm伊ê腳，to̍h用伊ê頭毛拭伊。」

Tsit時順hit-ê poh岸，請旋咱ê目tsiu，看tùi hit-ê彎曲ê街市，hit-ê頭前面開開ê tiàm頭，以及有tsē-tsē船，in ê 茶色ê帆lóng捲起來hit-ê細細ê港口過去。後來咱to̍h ē看tio̍h一个所在叫做伯賽大，意思是討魚人ê城；其實tsit-ê所在差不多thang講是屬tī迦百農ê一部分。Hit-ê年老ê Se-pí-thài，to̍h是khiā起tī tsit-ê所在，伊是teh做討魚ê頭人，本身mā有整幾nā隻船teh討海，也伊ê kiáⁿ一个是叫做雅各，koh一个是叫做約翰，又koh in老母to̍h是叫做Sat-lô-bí；tsit-ê婦人人to̍h是tī後來咱所ē-thang看tio̍h hit-ê野心ê「Se-pí-thài ê kiáⁿ ê老母」，因為伊有替伊ê kiáⁿ兒tùi耶穌來請求ài beh得tio̍h高ê地位 tī伊ê聖國。

Tī hit-ê 岸頂，咱thang看見西門彼得ê厝，to̍h是伊kah伊ê家族做伙 khiā起ê所在。彼得ê 丈姆以及伊ê小弟安得烈是lóng kah in做伙 tiàm-tī-hia。請咱特別ē記得彼得tsit間厝，因為tī伊ê厝ê 窗á後，有一間細細ê神聖 ê房間，to̍h是ta̍k-pái耶穌來到tī迦百農ê時，所teh歇睏ê所在。也tùi tsit間厝頂bat有一个半遂-· ê，hō͘人用索á縛伊ê眠床來lui落去hē tī耶穌ê面前。又koh tī hit-ê門口狹狹ê所在，bat有講大陣 ê迦百農ê人民來聚集就近耶穌。

又koh tī hit-ê 正pêng，咱有看見一條闊koh白ê羅馬人ê道路，是叫做「沿海墘ê路」，to̍h是tùi大馬色thàng到地中海，也途中有旋 tùi加利利湖ê北pêng 岸過去；tī hit-ê道路頂，kui工thang看tio̍h tsē-tsē ê步兵、出外人，以及tsē-tsē ê敘利亞ê生理人有載東洋 ê 貨物beh出發去Au-lô-pa。也in teh 過hit-ê路ê時，有羅馬人teh tùi in 抽hit-ê 過路稅。Tī hit-ê 道路邊tú-tú beh近óa迦百農城ê所在，有看見一間羅馬ê稅關，伊ê厝頂有一隻金鷹鳥ê標號，tsit-ê to̍h是有一个咱所bat ê人，A-lē-huat ê kiáⁿ叫做馬太，坐tī伊ê稅關所teh抽稅ê所在。

Taⁿ請ua̍t過來後面，續直直看過湖水ê hit-pêng ê景緻。Hit-ê景緻是彼得ta̍k-pái 開門 ê時所看見-·ê，koh是眾學生所teh回想，論耶穌tī加利利傳教ê故事ê背景。

過去湖ê hit-pêng，離有六英里路，有看見Kik-lah-sim人ê 曠野 ê地方；伊ê山坪、山埔，是直直koân到半天。Ta̍k-pái耶穌有照常叫講：「Τaⁿ咱過來去hit-pêng 岸」，hit時in to̍h開船直直進前到tī tsit-ê所在。伊有tiàm-tī tsiah-ê山間ê一所在，thong暝續接來祈禱上帝；也來tú-tio̍h hit-ê hō͘邪神附身 teh 癲狂-·ê，有四界khiā起tī墳墓中；也tī一所在，to̍h是有大陣豬落去hit-ê光光ê山坪，有「走落山坪，tsông落海，約量有兩千隻，tī海裡kik-·死，」也眾人lóng講是hiah-ê邪神有入tī hiah-ê豬。Tī南pêng khah尾面有一个tī偤太ê歷史中出名ê山埔，早前Se-se-lat空身趕緊行到Ki-nî人Hi-pik ê bó͘ Ngá-ik ê布棚，來涼伊嘴乾ê嚨喉，to̍h是tsit-ê所在。Tī北pêng khah尾面，猶原有一个曠野，照流傳是講bat tī一个安息日，耶穌有beh tshōa hiah-ê厭倦ê學生去歇睏，講：「Lín ka-kī kah我來去曠野 ê所在，歇睏一時á久。」hit時有五千人tòe伊來得tio̍h食餅，to̍h是tī tsit-ê所在。

Tī hit-ê山坪ê下面，hit-ê湖水是親像鏡仝款，有反照hit-ê全景 tī hit-ê 清淨ê湖水ê中間。耶穌ê學生lóng是tī tsit-ê湖裡，來thàn食。耶穌mā是慣勢tī tsit-ê所在來坐tī船裡教示眾人，也伊有用神蹟來掠tio̍h tsē-tsē ê魚；猶原是tī tsit-ê所在；學生遇tio̍h對頭風，大家生驚；「kò槳到真艱苦」。Hit時主有tùi hit-ê烏暗暝行海面來就近in，也是tī tsit-ê所在。又koh主to̍h是in所有看見受釘死-·ê，tī伊koh活hit早起，tùi hit-ê海坪ê一个土角來叫in，hit時約翰有對伊ê同伴講：「是主lah。」彼得一下聽見是主，因為是thǹg腹theh，to̍h用伊ê 討海衫來hâ，跳落海，直直遼水tsông去就近伊，mā是tī tsit-ê所在。

請咱ē記得tsit-ê情景，to̍h是有一个鬧熱ê 討海人ê街市，也tī hit-ê海岸有tsē-tsē隻船，koh tī自然ê山間ê 造作中，有一个藍色ê加利利湖，又koh相離tī khah遠 ê所在，有Kik-lah-sim人ê 曠野 ê地方；親像án-ne，咱to̍h ē-thang了解tī福音書中所teh講起，論耶穌tī迦百農傳教ê中心故事ê一切ê背景。