《台灣外來語》

 | | | 轉寄

Tē it tsiuⁿ 　Tâioân ê gōalâigí (2/2) /第一章　台灣ê外來語（2/2）

作者 李南衡, 台譯：Lîm Tsùnio̍k 2021.02.07

Siáⁿmi̍h sī "Tâioân ê gōalâigí"? Góa hō͘ tāike tsi̍tê siōng kántan bêngliâu ê kónghuat sī, gōakok lâi ê Tâioân ōe. Tâioân ê gōalâigí sī ántsóaⁿ ē te̍kpia̍t tsē, jîtshiáⁿ koh tsiahni̍h to’iūⁿ hòa leh? Lán ētàng tùi le̍ksú kah tēlí ê insò͘ lâi khòaⁿ.

1） Le̍ksú insò͘, Tâioân tsit saⁿpah gōa nî lâi, kingkòe kúinā ê gōakok ê si̍tbîn thóngtī, ta̍k pái lóng tsētsió ē lâu lo̍h·lâi tsi̍tkóa gōalâigí.

Holland thóngtī （1624~62）—tī Tâioân tionglâmpō͘ thóngtī 38 nî, tī pakpō͘ tsa̍p kúi nî. Spanish thóngtī （1626~42）—tī Tâioân pakpō͘ thóngtī 16 nî, āulâi hō͘ Holland lâng kóaⁿtsáu. Tēⁿ Sêngkong pēkiáⁿ thóngtī（1662~83）—tī Tâioân tionglâmpō͘ thóngtī 21 nî. Tāitshing tèkok（1683~1895）— thóngtī tsôan Τâi 212 nî, tōa pō͘hūn ê suaⁿtē tûgōa. Ji̍tpún tèkok（1895~1945）— thóngtī tsôan Τâi 50 nî, tsió pō͘hūn suaⁿtē tûgōa.

Tējī tshù sèkài tāitsiàn āu Tsiná Kokbîn Τóng tsènghú（1945~）thóngtī tsôan Τâi kàu taⁿ.

Kasiōng tējī tshù sèkài tāitsiàn liáu’āu, tsiapsiū Ing-Bí téngténg sehong bûnhòa ê énghióng, tsin tsē gōakok ōe íking piànsêng Tâioân ōe ê tsi̍t pō͘hūn. Jītsa̍p sèkí bo̍atkî, tiānnáu phó͘ki̍p, bānglō͘ huatta̍t, sèkài kok tē ê bûnhòa gígiân tshintshiūⁿ tiâutsúi ánne ik ji̍p·lâi, tìsú Tâioân ê gōalâigí piàn kah koh khah tsē, koh khah tsingtshái.

Tú tshintshiūⁿ Bíkok gígiân ha̍kka Leonard Bloomfield (1887 ~ 1949）kóng ê, "Repeated domination may swamp a language with luan word."（Ittsài pī gōatso̍k thóngtī ê, i ê gígiân tiong ê gōalâigí kiámtshái ē huisiông tsē.）I kóng ê kám m̄sī tútú teh kóng Tâioân? Sèkài siōng ū tó tsi̍tê kokka, tī saⁿpah gōa nî lâi kingkòe tsiahni̍h tsē ê hongsong?

2） Τēlí insò͘, Tâioân sī tsi̍tê háitó kokka, háitó kokka á·sī iânhái tēkhu, in tī bûnhòa siōng ū kúi ê tōa te̍ksik, A) Κibîn ū mō͘hiám hōanlân ê tsingsîn, íki̍p ióngkám hiòng gōa huattián ê sèngkeh. B）Sikèng kok tsióng ge̍kkéng ê lêngle̍k tshiau kiông, iông’ī tsiapla̍p kah khipsiu gōalâi ê bûnhòa.

Te̍kpia̍t sī tī tsa̍pgō͘ kàu tsa̍ptshit sèkí só͘’ūi ê "tōa hânghái sîtāi", in pí lāilio̍k tēkhu koh khah tsá, koh khah tsē kihōe kah bô kâng ê gōakok lâng tsiaptshiok kah lâi’óng.

Tâioân gōalâigí ê tsi̍tê tōa te̍ksik sī i ê to’iūⁿ sèng, jîtshiáⁿ i ê huat’im mā sī to’iūⁿ hòa. Tâioân gōalâigí ū Tâigí huat’im, Ji̍tgí huat’im, Hoâgí huat’im, Inggí huat’im, Kńgtang ōe huat’im, ū sî iáu ē tshuthiān Ing-Hoâ gí nn̄g tsióng gígiân ha̍p’it ê huat’im, siōng "khala OK", "X kong", mā ū tshintshiūⁿ "kapi"ê huat’im kèngjiân sī sèkài to̍kit bûjī ê.

Goá tī hùlo̍k 2, te̍kpia̍t lia̍ttshut Tâioân gōalâigí huat’im（àntsiàu huat’im abc ê sūnsī）kah Tâioân Hoâgí tùitsiàu pió, thang hongpiān tho̍ktsiá tshâ'ua̍t. Tī múi tsi̍tê Tâioân gōalâigí huat’im āubīn lóng ū（）, ēng lâi tsùbêng sī hit tsióng gígiân ê huat’im. Nāsī tī Tâioân tsi̍tê gōalâigí ū Tâigí kah Hoâgí nn̄g tsióng huat’im, góa to̍h sóan ēng í Tâigí ūi tsú ê huat’im, tsùbêng（Τâi）; tsit pún su í Tâigí huat’im iusian. Liáu’āu lia̍ttshut kai sû ê Tâioân Hoâgí pió, hongpiān tho̍ktsiá liáukái i ê ìsù.

Tâigí huat’im, góa ēng ê sī Tâioân Kitok Τiúⁿló Κàuhōe pah gōa nî lâi sú’iōng ê Pe̍h’ōejī（Lômájī phingim ）; Hoâgí huat’im, ēng Tsiná ê "Hàngí phingim" piausī. Hànjī ēng Tâigí huat’im ê to̍h ēng "kháisu thé" ìn tshut.

啥物是「台灣ê外來語」？我hō͘大家一個siōng簡單明瞭ê講法是：外國來ê台灣話。台灣ê外來語是án怎ē特別tsē，而且koh tsiah-ni̍h多樣化leh？ 咱ē-tàng tùi歷史kah地理ê因素來看。

1）歷史因素： 台灣tsit三百gōa年來，經過幾nā个外國ê殖民統治，ta̍k pái lóng多少ē留落來一kóa外來語。

荷蘭統治（1624~62）—tī台灣中南部統治38年，tī北部十幾年。 西班牙統治（1626~42）—tī台灣北部統治16年，後來hō͘荷蘭人趕走。 鄭成功父kiáⁿ統治（1662~83）—tī台灣中南部統治21年。 大清帝國（1683~1895）—統治全台212年，大部分ê山地除外。 日本帝國（1895~1945）—統治全台50年，少部分山地除外。

第二次世界大戰後 Tsi-ná國民黨政府（1945~）統治全台到taⁿ。 加上第二次世界大戰了後，接受英美等等西方文化ê影響，真tsē外國話已經變成台灣話ê一部分。二十世紀末期，電腦普及，網路發達，世界各地ê文化語言親像潮水án-ne溢入來，致使台灣ê外來語變kah koh khah tsē、koh khah精彩。

Tú親像美國語言學家Leonard Bloomfield（1887 ~ 1949）講ê：「Repeated domination may swamp a language with luan word.」（一再被外族統治ê，它ê語言中ê外來語kiám-tshái ē非常tsē。）伊講ê kám m̄是tú-tú teh講台灣?世界上有tó一个國家，tī三百gōa年來經過tsiah-ni̍h tsē ê風霜？

2）地理因素： 台灣是一个海島國家，海島國家á是沿海地區，in tī文化上有幾个大特色： A）居民有冒險犯難ê精神，以及勇敢向外發展ê性格。 B）適應各種逆境ê能力超強，容易接納kah吸收外來ê文化。 特別是tī十五到十七世紀所謂ê「大航海時代」，in比內陸地區koh khah早、koh khah tsē機會kah無仝ê外國人接觸kah來往。

台灣外來語ê一个大特色是它ê多樣性，而且它ê發音mā是多樣化。 台灣外來語有台語發音、日語發音、華語發音、英語發音、粵語（廣東話）發音，有時iáu ē出現英、華語兩種語言合一ê發音，像「卡拉OK」，「X光」，mā有親像「咖啡」（ka-pi）ê發音竟然是世界獨一無二ê。

我tī附錄2，特別列出台灣外來語發音（按照發音abc ê順序）kah台灣華語對照表，thang方便讀者查閱。Tī每一个台灣外來語發音後面lóng有（），用來註明 是hit種語言ê發音。若是tī台灣一个外來語有台語kah華語兩種發音，我to̍h選用以台語為主ê發音，註明（台）；tsit本書以台語發音優先。了後列出該詞ê台灣華語表，方便讀者了解它ê意思。

台語發音，我用ê是台灣基督長老教會百gōa年來使用ê白話字（羅馬字拼音）；華語發音，以Tsi-ná ê「漢語拼音」標示。 漢字用台語發音ê to̍h用「楷書體」印出