《綠色短評》

 | | | 轉寄

掛嘴am實在足要緊！

作者 李南衡, TsoânTâijī/全台字 by Tsng Hūiphêng 2021.11.21

Tsoânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱TsoânTâiJī

《 Le̍ksik toánphêng 》　　　　　　　　　 Lí Lâmhêng

　　　　　　 Kòa tshùiam si̍ttsāi tsiok iàukín!

Koklāi Búhàn hìiām e̍ktsêng ū khah hê·lo̍hlâi. Tsa̍pgue̍h saⁿtsa̍p, Tâipak tshītiùⁿ Kua Bûntiat jīnûi kūle̍k kòenî tsêng tio̍h ētàng bián kòa tshùiam; Tiongiong Liûhêng E̍ktsêng Tsíhui Tiongsim huatgiânjîn Tsng Jînsiông hoánpo̍k, tsítshut "tshùiam iûgoân sī tsòeāu tsi̍t tō hôngsòaⁿ, pō͘hūn tiûⁿsó͘ tshùiam ittēng tio̍h kòa."Tâipak tshītiùⁿ Kua Bûntiat siōng tshutmiâ ê te̍k tiám tio̍h sī ài o͘pe̍h kóngōe, i kakī m̄tsaiiáⁿ, tsi̍t ūi gōakho ising tùi e̍kbiâu ê jīmsik bô huattō͘ kah tsi̍t ūi siójîkho ising píphēng; tsi̍t ūi kiptsínsik tsújīm tùi tshùiam ê liáukái bô huattō͘ kah tsi̍t ūi kongkiōng ōesing ising siopí. Tâipak tshītiùⁿ Kua Bûntiat ê būntê tshut tī "kuaⁿ tōa ha̍kbūn tōa" ê simthài.

　　"Kuaⁿ tōa ha̍kbūn tōa " ê simthài m̄ sī Kua tshītiúⁿ ê tsuanlī, tsoân sèkài tsin tsē tsèngtī jînbu̍t kikiám lóng ū tsit tsióng simthài. Lán í Ingkok siúsiòng Johnson tsohlē, 2020 nîtshe, Búhàn hìiām khaisí tī tsoân sèkài liûhêng ê sî, i o͘pe̍h loān kóng Búhàn hìiām bô siáⁿmi̍h, tsíputkò sī tsi̍t tsióng liûhêng sèng kámmō͘, oântsoân bô tsò tsoânkok sèng ê īhông. Saⁿgue̍h jītshit, Ingkok Johnson siúsiòng khaktsín kámjiám, tī ising ê kiàngī hē, tòa ji̍pkhì Lûntun tsi̍t king pēⁿīⁿ tsiapsiū tsìn tsi̍tpō͘ kiámtsa, tīliâu, i sī Búhàn hìiām ùi Tiongkok po̍khuat íāu, tsoân sèkài tēitê jiámpēⁿ ê kokka léngtōtsiá. Johnson tsènghú hông phuephêng hônge̍k kòethâu siauke̍k, bô iaukiû siākau kīlî, bô tōa kuibô͘ pēⁿto̍k thaikiám mā bô kó͘lē ta̍kê kòa tshùiam. Hó katsài, sìgue̍h tsa̍pjī i pēⁿ ihó tshutīⁿ. Nā bô, i ê lúpêngiú paktó͘ té ê eⁿá tshutsì ē tshōe bô apa.

　　 Káu gue̍htshe, Danmark tio̍h íking ū peh siâⁿ ê lâng tsù liáu nn̄g tse e̍kbiâu, sī Aubêng tēitê "tsoânbīn kái kìm" ê kokka, tānsī Danmark iûgoân îtshî giâmkeh ê tshutji̍pkéng koántsè, jîtshiáⁿ mā iaukiû bîntsiòng tī kitiûⁿ, iliâu tsínsó͘ téng ū koân honghiám kámjiám ê siklāi khongkan tio̍h kòa tshùiam.

　　 Tsa̍pgue̍h jījī, Ingkok kóngpò͘ kongsi ū tsi̍t phiⁿ bûntsiuⁿ mn̄g kóng, Ingkok Búhàn hìiām khaktsín pēⁿlē ná ē itti̍t hiah koân, tsi̍t lépài pêngkin 46,900 ê khaktsín? Hó tit Ingkok tsù e̍kbiâu tsin phó͘phiàn, tsitmá khaktsín pēⁿlē tshuthiān tāngtsèng tòaīⁿ ê kilu̍t ke tsin tsió, tānsī khaktsín pēⁿlē suah jú lâi jú tsē. Kah Tikkok, Huatkok, Spanish, Italíah téng Autsiu kokka pí·khílâi, Ingkok lâng tùi kòa tshùiam ê thāitō͘ ke tsin pàngsang, tsūiû, Ingkok khaksi̍t ū khah tsē lâng bô ài kòa tshùiam. Nā kah Autsiu kúiê kokka pí·khílâi, Ingkok ê Búhàn hìiām khaktsín pēⁿlē mā sī siōng koân. Ū lâng hoâigî tse kah Ingkok lâng bô ài kòa tshùiam sī m̄ sī ū kuanhē?

　　 Kūnî tshe, Tiongkok khaisí liûhêng Búhàn hìiām, Tâioân iáu bô kòa tshùam ê sî, Tâioân tāiha̍k i ha̍kīⁿ siójîkho kàusiū Lí Péngêng kóng, ta̍kê nā lóng khaksi̍t kòa tshùiam, ùi gōabīn tńglâi tshù.ni̍h lóng ū ēng satbûn sétshiú, ittēng ē kiámtsió Búhàn hìiām ê thoânjiám. I kóng kòa tshùiam ē hôngtsí pa̍t lâng thoânjiám pēⁿ hō͘ lán, bānit lán kakī ū pēⁿ ē hôngtsí thoânjiám pēⁿ hō͘ pa̍tlâng. Tshùiam nāsī kantaⁿ am tio̍h tshùi bô am tio̍h phīⁿ sī bôtsháikang.

　　 E̍ktsêng khah bô hiah kíntiuⁿ, Tiongiong Liûhêng E̍ktsêng Tsíhui Tiongsim khólī kok tsióng tsênghóng, koántsè ū bānbān tsi̍t pō͘ tsi̍t pō͘ pàng khah sang. Tshiáⁿ ta̍kê tio̍h tsiàu in ê kuiōe lâi tsò, mài kégâu o͘pe̍h kóngōe.

　　Koh tsi̍t piàn hō͘ lán tsaiiáⁿ, kòa tshùiam si̍ttsāi tsiok iàukín! (211105)

Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版

《 Le̍k-sik toán-phêng 》　　　　　　　　　 Lí Lâm-hêng

　　　　　　 Kòa tshùi-am si̍t-tsāi tsiok iàu-kín!

Kok-lāi Bú-hàn hì-iām e̍k-tsêng ū khah hê·lo̍h-lâi. Tsa̍p-gue̍h saⁿ-tsa̍p, Tâi-pak tshī-tiùⁿ Kua Bûn-tiat jīn-ûi kū-le̍k kòe-nî tsêng tio̍h ē-tàng bián kòa tshùi-am; Tiong-iong Liû-hêng E̍k-tsêng Tsí-hui Tiong-sim huat-giân-jîn Tsng Jîn-siông hoán-po̍k, tsí-tshut "tshùi -am iû-goân sī tsòe-āu tsi̍t tō hông-sòaⁿ, pō͘-hūn tiûⁿ-só͘ tshùi-am it-tēng tio̍h kòa."Tâi-pak tshī-tiùⁿ Kua Bûn-tiat siōng tshut-miâ ê te̍k tiám tio̍h sī ài o͘-pe̍h kóng-ōe, i ka-kī m̄-tsai-iáⁿ, tsi̍t ūi gōa-kho i-sing tùi e̍k-biâu ê jīm-sik bô huat-tō͘ kah tsi̍t ūi sió-jî-kho i-sing pí-phēng; tsi̍t ūi kip-tsín-sik tsú-jīm tùi tshùi-am ê liáu-kái bô huat-tō͘ kah tsi̍t ūi kong-kiōng ōe-sing i-sing sio-pí. Tâi-pak tshī-tiùⁿ Kua Bûn-tiat ê būn-tê tshut tī "kuaⁿ tōa ha̍k-būn tōa" ê sim-thài.

　　"Kuaⁿ tōa ha̍k-būn tōa " ê sim-thài m̄ sī Kua tshī-tiúⁿ ê tsuan-lī, tsoân sè-kài tsin tsē tsèng-tī jîn-bu̍t ke-kiám lóng ū tsit tsióng sim-thài. Lán í Ing-kok siú-siòng Johnson tsoh-lē, 2020 nî-tshe, Bú-hàn hì-iām khai-sí tī tsoân sè-kài liû-hêng ê sî, i o͘-pe̍h loān kóng Bú-hàn hì-iām bô siáⁿ-mi̍h, tsí-put-kò sī tsi̍t tsióng liû-hêng sèng kám-mō͘, oân-tsoân bô tsò tsoân-kok sèng ê ī-hông. Saⁿ-gue̍h jī-tshit, Ing-kok Johnson siú-siòng khak-tsín kám-jiám, tī i-sing ê kiàn-gī hē, tòa ji̍p-khì Lûn-tun tsi̍t king pēⁿ-īⁿ tsiap-siū tsìn tsi̍t-pō͘ kiám-tsa, tī-liâu, i sī Bú-hàn hì-iām ùi Tiong-kok po̍k-huat í-āu, tsoân sè-kài tē-it-ê jiám-pēⁿ ê kok-ka léng-tō-tsiá. Johnson tsèng-hú hông phue-phêng hông-e̍k kòe-thâu siau-ke̍k, bô iau-kiû siā-kau kī-lî, bô tōa kui-bô͘ pēⁿ-to̍k thai-kiám mā bô kó͘-lē ta̍k-ê kòa tshùi-am. Hó ka-tsài, sì-gue̍h tsa̍p-jī i pēⁿ i-hó tshut-īⁿ. Nā bô, i ê lú-pêng-iú pak-tó͘ té ê eⁿ-á tshut-sì ē tshōe bô a-pa.

　　 Káu gue̍h-tshe, Danmark tio̍h í-king ū peh siâⁿ ê lâng tsù liáu nn̄g tse e̍k-biâu, sī Au-bêng tē-it-ê "tsoân-bīn kái kìm" ê kok-ka, tān-sī Danmark iû-goân î-tshî giâm-keh ê tshut-ji̍p-kéng koán-tsè, jî-tshiáⁿ mā iau-kiû bîn-tsiòng tī ki-tiûⁿ, i-liâu tsín-só͘ téng ū koân hong-hiám kám-jiám ê sik-lāi khong-kan tio̍h kòa tshùi-am.

　　 Tsa̍p-gue̍h jī-jī, Ing-kok kóng-pò͘ kong-si ū tsi̍t phiⁿ bûn-tsiuⁿ mn̄g kóng, Ing-kok Bú-hàn hì-iām khak-tsín pēⁿ-lē ná ē it-ti̍t hiah koân, tsi̍t lé-pài pêng-kin 46,900 ê khak-tsín? Hó tit Ing-kok tsù e̍k-biâu tsin phó͘-phiàn, tsit-má khak-tsín pēⁿ-lē tshut-hiān tāng-tsèng tòa-īⁿ ê ki-lu̍t ke tsin tsió, tān-sī khak-tsín pēⁿ-lē suah jú lâi jú tsē. Kah Tik-kok, Huat-kok, Spanish, I-ta-lí-ah téng Au-tsiu kok-ka pí·khí-lâi, Ing-kok lâng tùi kòa tshùi-am ê thāi-tō͘ ke tsin pàng-sang, tsū-iû, Ing-kok khak-si̍t ū khah tsē lâng bô ài kòa tshùi-am. Nā kah Au-tsiu kúi-ê kok-ka pí·khí-lâi, Ing-kok ê Bú-hàn hì-iām khak-tsín pēⁿ-lē mā sī siōng koân. Ū lâng hoâi-gî tse kah Ing-kok lâng bô ài kòa tshùi-am sī m̄ sī ū kuan-hē?

　　 Kū-nî tshe, Tiong-kok khai-sí liû-hêng Bú-hàn hì-iām, Tâi-oân iáu bô kòa tshù-am ê sî, Tâi-oân tāi-ha̍k i ha̍k-īⁿ sió-jî-kho kàu-siū Lí Péng-êng kóng, ta̍k-ê nā lóng khak-si̍t kòa tshùi-am, ùi gōa-bīn tńg-lâi tshù-.ni̍h lóng ū ēng sat-bûn sé-tshiú, it-tēng ē kiám-tsió Bú-hàn hì-iām ê thoân-jiám. I kóng kòa tshùi-am ē hông-tsí pa̍t lâng thoân-jiám pēⁿ hō͘ lán, bān-it lán ka-kī ū pēⁿ ē hông-tsí thoân-jiám pēⁿ hō͘ pa̍t-lâng. Tshùi-am nā-sī kan-taⁿ am tio̍h tshùi bô am tio̍h phīⁿ sī bô-tshái-kang.

　　 E̍k-tsêng khah bô hiah kín-tiuⁿ, Tiong-iong Liû-hêng E̍k-tsêng Tsí-hui Tiong-sim khó-lī kok tsióng tsêng-hóng, koán-tsè ū bān-bān tsi̍t pō͘ tsi̍t pō͘ pàng khah sang. Tshiáⁿ ta̍k-ê tio̍h tsiàu in ê kui-ōe lâi tsò, mài ké-gâu o͘-pe̍h kóng-ōe.

　　Koh tsi̍t piàn hō͘ lán tsai-iáⁿ, kòa tshùi-am si̍t-tsāi tsiok iàu-kín! (211105)



國內武漢肺炎疫情有khah hê落來。十月三十，台北市長柯文哲認為舊曆過年前tio̍hētàng免掛嘴am；中央流行疫情指揮中心發言人莊人祥反駁，指出「嘴am猶原是最後一道防線，部分場所嘴am一定tio̍h掛。」台北市長柯文哲上出名ê特點tio̍h是愛烏白講話，伊ka-kīm̄知影，一位外科醫生對疫苗ê認識無法度kah一位小兒科醫生比並；一位急診室主任對嘴amê瞭解無法度kah一位公共衛生醫生相比。台北市長柯文哲ê問題出tī「官大學問大」ê心態。

　　「官大學問大」ê心態m̄是柯市長ê專利，全世界真tsē政治人物加減lóng有tsit種心態。咱以英國首相Johnson作例，2020年初，武漢肺炎開始tī全世界流行ê時，伊烏白亂講武漢肺炎無啥物，只不過是一種流行性感冒，完全無做全國性ê預防。三月二七，英國Johnson首相確診感染，tī醫生ê建議下，tòa入去倫敦一間病院接受進一步檢查、治療，伊是武漢肺炎ùi中國爆發以後，全世界第一個染病ê國家領導者。Johnson政府hông批評防疫過頭消極、無要求社交距離、無大規模病毒篩檢，mā無鼓勵ta̍k个掛嘴am。好ka-tsài，四月十二伊病醫好出院。若無，伊ê女朋友腹肚底ê嬰á出世ētshōe無阿爸。

　　九月初，丹麥（Danmark：[ˈtænmɑk]）tio̍h已經有八成ê人注了兩劑疫苗，是歐盟第一個「全面解禁」ê國家，但是丹麥猶原維持嚴格ê出入境管制，而且mā要求民眾tī機場、醫療診所等有高風險感染ê室內空間tio̍h掛嘴am。

　　十月二二，英國廣播公司有一篇文章問講：英國武漢肺炎確診病例náē一直hiahkoân、一禮拜平均46,900個確診？好得英國注疫苗真普遍，tsit-má確診病例出現重症住院ê機率加真少，但是確診病例煞愈來愈tsē。Kah德國、法國、西班牙、意大利等歐洲國家比起來，英國人對掛嘴am ê態度加真放鬆、自由，英國確實有khahtsē人無愛掛嘴am。若kah歐洲幾個國家比起來，英國ê武漢肺炎確診病例mā是上koân。有人懷疑tse kah英國人無愛掛嘴am是m̄是有關係？

　　舊年初，中國開始流行武漢肺炎、台灣猶無夠嘴amê時，台灣大學醫學院小兒科教授李秉穎講，ta̍k个若lóng確實掛嘴am，ùi外面轉來厝裡lóng有用雪文洗手，一定ē減少武漢肺炎ê傳染。伊講掛嘴amē防止別人傳染病hō͘咱，萬一咱ka-kī有病ē防止傳染病hō͘別人。嘴am若是kan-taⁿ am tio̍h嘴無am tio̍h鼻是無采工。

　　疫情khah無hiah緊張，中央流行疫情指揮中心考慮各種情況，管制有慢慢一步一步放khah鬆。請ta̍k个 tio̍h照inê規劃來做，mài假gâu烏白講話。

　　Koh一遍hō͘咱知影：掛嘴am實在足要緊！ (211105)