《綠色短評》

 | | | 轉寄

連日清教授，台灣人永遠數念你！

作者 李南衡, TsoânTâijī/全台字 by Tsng Hūiphêng 2022.03.13

Tsoânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱TsoânTâiJī

《 Le̍ksik toánphêng 》 Lí Lâmhêng

　　　　　Liân Ji̍ttshing kàusiū, Tâioânlâng éngoán siàuliām lí!

Jīgue̍h tsa̍pla̍k,"Tâioân khòng Malaria tsi pē", khunthâng ha̍kka kah kongkiōng ōesing tsuanka Liân Ji̍ttshing kàusiū līkhui sèkan, suijiân ū káutsa̍pla̍k ê koân hòesiū, Tsóngsī Tâioânlâng mā lóng tsiâⁿ m̄kam. Inūi i káikiù Tâioânlâng thuatlī Malaria（Málaliá）ê khó͘hái.

Tējī tshù Sèkàitāitsiàn āu tsho͘kî, Tâioân jînkháu tāiiok ū 600 bān, tongsî tio̍h kòe Malaria ê lâng ū 120 bān, tshaputto gō͘ ê lâng tio̍h ū tsi̍tê lâng tio̍hkòe. Hitê sîtsûn ê Tâioânlâng kantāⁿ thiaⁿtio̍h Malaria to̍h ē phīphītshuah, inūi Malaria nā tio̍htio̍h, huatsiokhílâi ētàng sio kàu sì tsa̍p tō͘, ū sèhàn gíná puthēng thâukhak sio pháiⁿkhì, ùikôaⁿkhílâi nn̄gniá mîphōe mā khàm bē sio, múikang tshaputto kâng ê sîkan huattsok, ánne huatsio ùikôaⁿ sioliánthè, tāiiok ū kui tiámtsing ê sîkan, só͘í éngkòe ê Tâioânlâng kā kiò tsoh "kôaⁿjia̍tá". Tshaputto tsi̍t lépài tsa̍p kang tsiah ē siauthè. Ū ê lâng múi tsi̍t nî lâi tsi̍t piàn, si̍ttsāi tsin thòngkhó͘. Ná tshiūⁿ kàu kináji̍t iáu bô te̍khāuio̍h.

Tsuanbûn giánkiù "bángá" ê Liân Ji̍ttshing kàusiū tshōa tsi̍tê iû i ê tôngsū kah ha̍ksing tso͘sêng ê giánkiù thoântūi, ùi si̍tgiāmsik kàu Tâioân tsoânkok kok só͘tsāi khì lia̍h báng, giánkiù báng, koh phū tongsî siōng līhāi ê satthângtse “DDT”kā Malaria bángá bia̍t kah tsi̍t tsiah to bô lâu. 1965 nî pehgue̍h, kingkòe"Sèkài Ōesing Tso͘tsit" (WHO) tsuanka tso͘sêng ê kàmtēngtūi lâi Tâioân si̍ttē khótshat, kàmtēng Tâioân íking ta̍tkàu kai tso͘tsit sèkài Malaria kintû phiautsún, tī kâng tsi̍t nî tsa̍pjīgue̍h tshesì huat hō͘ Tâioân tēkhu Malaria kintû tsèngbêng bûnkiāⁿ, tôngsî hiòng tsoân sèkài suankò tsitê hó siausit. Kàu taⁿ tsoân sèkài mā iáu tsin tsió kokka ū tsit tsióng sêngtsik. Lán Tâioânlâng sī ántsóaⁿ ē te̍kpia̍t kámsiā Liân Ji̍ttshing kàusiū ? Inūi kàu kináji̍t tsoân sèkài múi nî iáu ū saⁿ tsì gō͘ ik Malaria ê hoāntsiá, ū tsi̍tpah bān tsì saⁿpah bān lâng tio̍h Malaria síbông, kîtiong siōng tsē ê sī jîtông.

1981 nî, Gōakaupō͘ pàithok Liân Ji̍ttshing kàusiū tshōa tsi̍ttīn lâng khì Lâm Bítsiu ê Bolivia tamjīm Khunthâng Iha̍k Kisu̍tThoân thoântiúⁿ, hia̍ptsō͘ Bolivia tsìnhêng Malaria hôngtī, itti̍t tsì 1985 nî tshitgue̍h tsa̍pit, Bolivia kah lán kok toānkau ûitsí.

　　2003 nî, Gōakaupō͘ tsin pháiⁿsè koh pàithok tshittsa̍pla̍k hòe ê Liân Ji̍ttshing kàusiū, khì Saihui ê tsi̍tê sió kok Sèngtobéng (São Tomé e Príncipe) tsìnhêng "bángá gōakau", thuikóng "Tâioân kinggiām", hia̍ptsō͘ kai kok khòng Malaria. Pangtsō͘ Sèng kok kā Malaria huatsinglu̍t ùi 2003 nî ê 50%, tōatōa lo̍h kàu 2015 nî ê 1.01%, hia̍ptsō͘ Sèng kok thuatlī Malaria ê uihia̍p. Suijiân 2016 nî tsa̍pjīgue̍h jīit Sèngtobéng kah lán kok toānkau, tānsī Sèng kok jînbîn itti̍t kámliām Tâioân ê pangbâng.

　　2007 nî, Ōesingsú panhuat hō͘ i Itténg Ōesing tsióngtsiong ê sî, Liân Ji̍ttshing kàusiū tsiâⁿ huaⁿhí piáusī, "nāsī kiānkhong híkhó, góa goānì kèsio̍k pangtsō͘ kohkhah tsē kokka tùikhòng Malaria!"

　　 Liân Ji̍ttshing kàusiū, Tâioân lâng éngoán kámsiā Lí, siàuliām lí! 　　(220225)

Tsù, Sèngtobéng tshiáⁿ tha̍k tsoh Sèng Tomé


Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版

《 Le̍k-sik toán-phêng 》 Lí Lâm-hêng

　　　　　Liân Ji̍t-tshing kàu-siū, Tâi-oân-lâng éng-oán siàu-liām lí!

Jī-gue̍h tsa̍p-la̍k,"Tâi-oân khòng Malaria tsi pē", khun-thâng ha̍k-ka kah kong-kiōng ōe-sing tsuan-ka Liân Ji̍t-tshing kàu-siū lī-khui sè-kan, sui-jiân ū káu-tsa̍p-la̍k ê koân hòe-siū, Tsóng--sī Tâi-oân-lâng mā lóng tsiâⁿ m̄-kam. In-ūi i kái-kiù Tâi-oân-lâng thuat-lī Malaria（Má-la-li-á）ê khó͘-hái.

Tē-jī tshù Sè-kài Tāi-tsiàn āu tsho͘-kî, Tâi-oân jîn-kháu tāi-iok ū 600 bān, tong-sî tio̍h kòe Malaria ê lâng ū 120 bān, tsha-put-to gō͘ ê lâng tio̍h ū tsi̍t-ê lâng tio̍h--kòe. Hit-ê sî-tsûn ê Tâi-oân-lâng kan-tāⁿ thiaⁿ-tio̍h Malaria to̍h ē phī-phī-tshuah, in-ūi Malaria nā tio̍h--tio̍h, huat-sio--khí-lâi ē-tàng sio kàu sì tsa̍p tō͘, ū sè-hàn gín-á put-hēng thâu-khak sio pháiⁿ--khì, ùi-kôaⁿ--khí-lâi nn̄g-niá mî-phōe mā khàm bē sio, múi-kang tsha-put-to kâng ê sî-kan huat-tsok, án-ne huat-sio ùi-kôaⁿ sio-lián-thè, tāi-iok ū kui tiám-tsing ê sî-kan, só͘-í éng-kòe ê Tâi-oân-lâng kā kiò tsoh "kôaⁿ-jia̍t-á". Tsha-put-to tsi̍t lé-pài tsa̍p kang tsiah ē siau-thè. Ū ê lâng múi tsi̍t nî lâi tsi̍t piàn, si̍t-tsāi tsin thòng-khó͘. Ná tshiūⁿ kàu kin-á-ji̍t iáu bô te̍k-hāu-io̍h.

Tsuan-bûn gián-kiù "báng-á" ê Liân Ji̍t-tshing kàu-siū tshōa tsi̍t-ê iû i ê tông-sū kah ha̍k-sing tso͘-sêng ê gián-kiù thoân-tūi, ùi si̍t-giām-sik kàu Tâi-oân tsoân-kok kok só͘-tsāi khì lia̍h báng, gián-kiù báng, koh phū tong-sî siōng lī-hāi ê sat-thâng-tse “DDT”kā Malaria báng-á bia̍t kah tsi̍t tsiah to bô lâu. 1965 nî peh-gue̍h, king-kòe"Sè-kài Ōe-sing Tso͘-tsit" (WHO) tsuan-ka tso͘-sêng ê kàm-tēng-tūi lâi Tâi-oân si̍t-tē khó-tshat, kàm-tēng Tâi-oân í-king ta̍t-kàu kai tso͘-tsit sè-kài Malaria kin-tû phiau-tsún, tī kâng tsi̍t nî tsa̍p-jī-gue̍h tshe-sì huat hō͘ Tâi-oân tē-khu Malaria kin-tû tsèng-bêng bûn-kiāⁿ, tông-sî hiòng tsoân sè-kài suan-kò tsit-ê hó siau-sit. Kàu taⁿ tsoân sè-kài mā iáu tsin tsió kok-ka ū tsit tsióng sêng-tsik. Lán Tâi-oân-lâng sī án-tsóaⁿ ē te̍k-pia̍t kám-siā Liân Ji̍t-tshing kàu-siū ? In-ūi kàu kin-á-ji̍t tsoân sè-kài múi nî iáu ū saⁿ tsì gō͘ ik Malaria ê hoān-tsiá, ū tsi̍t-pah bān tsì saⁿ-pah bān lâng tio̍h Malaria sí-bông, kî-tiong siōng tsē ê sī jî-tông.

1981 nî, Gōa-kau-pō͘ pài-thok Liân Ji̍t-tshing kàu-siū tshōa tsi̍t-tīn lâng khì Lâm Bí-tsiu ê Bolivia tam-jīm Khun-thâng I-ha̍k Ki-su̍t-Thoân thoân-tiúⁿ, hia̍p-tsō͘ Bolivia tsìn-hêng Malaria hông-tī, it-ti̍t tsì 1985 nî tshit-gue̍h tsa̍p-it, Bolivia kah lán kok toān-kau ûi-tsí.

　　2003 nî, Gōa-kau-pō͘ tsin pháiⁿ-sè koh pài-thok tshit-tsa̍p-la̍k hòe ê Liân Ji̍t-tshing kàu-siū, khì Sai-hui ê tsi̍t-ê sió kok Sèng-to-béng (São Tomé e Príncipe) tsìn-hêng "báng-á gōa-kau", thui-kóng "Tâi-oân king-giām", hia̍p-tsō͘ kai kok khòng Malaria. Pang-tsō͘ Sèng kok kā Malaria huat-sing-lu̍t ùi 2003 nî ê 50%, tōa-tōa lo̍h kàu 2015 nî ê 1.01%, hia̍p-tsō͘ Sèng kok thuat-lī Malaria ê ui-hia̍p. Sui-jiân 2016 nî tsa̍p-jī-gue̍h jī-it Sèng-to-béng kah lán kok toān-kau, tān-sī Sèng kok jîn-bîn it-ti̍t kám-liām Tâi-oân ê pang-bâng.

　　2007 nî, Ōe-sing-sú pan-huat hō͘ i It-téng Ōe-sing tsióng-tsiong ê sî, Liân Ji̍t-tshing kàu-siū tsiâⁿ huaⁿ-hí piáu-sī, "nā-sī kiān-khong hí-khó, góa goān-ì kè-sio̍k pang-tsō͘ koh-khah tsē kok-ka tùi-khòng Malaria!"

　　 Liân Ji̍t-tshing kàu-siū, Tâi-oân lâng éng-oán kám-siā Lí, siàu-liām lí! 　　(220225)

Tsù, Sèng-to-béng tshiáⁿ tha̍k tsoh Sèng Tomé



二月十六，「台灣抗Malaria之父」、昆蟲學家kah公共衛生專家連日清教授離開世間，雖然有九十六ê koân歲壽，總是台灣人mālóng誠m̄甘。因為伊解救台灣人脫離Malaria（Má-la-li-á）ê苦海。

第二次世界大戰後初期，台灣人口大約有600萬，當時tio̍h過Malaria ê人有120萬，差不多五个人tio̍h有一个人tio̍h過。Hit-ê時陣ê台灣人干單聽tio̍h Malaria to̍hēphī-phī-tshuah，因為Malaria若tio̍h tio̍h，發燒起來ē-tàng燒到四十度，有細漢gín-á不幸頭殼燒pháiⁿ去，畏寒起來兩領棉被mā蓋bē燒，每工差不多仝ê時間發作，án-ne發燒畏寒相輪替，大約有歸點鐘ê時間，所以永過ê台灣人kā叫作「寒熱á」。差不多一禮拜十工才ē消退。有ê人每一年來一遍，實在真痛苦。那像到今á日猶無特效藥。

專門研究「蠓á」ê連日清教授tshōa一个由伊ê同事kah學生組成ê研究團隊，ùi實驗室到台灣全國各所在去掠蠓、研究蠓，koh phū當時上厲害ê殺蟲劑“DDT”kā Malaria蠓á滅kah一隻都無留。1965年八月，經過「世界衛生組織」（WHO）專家組成ê鑑定隊來台灣實地考察，鑑定台灣已經達到該組織世界Malaria根除標準，tī仝一年十二月初四發hō͘台灣地區Malaria根除證明文件，同時向全世界宣告tsit-ê好消息。到今（taⁿ）全世界mā猶真少國家有tsit種成績。咱台灣人是按怎ē特別感謝連日清教授？因為到今á日全世界每年猶有三至五億Malariaê患者，有一百萬至三百萬人tio̍h Malaria死亡，其中上tsēê是兒童。

1981年，外交部拜託連日清教授tshōa一陣人去南美洲ê玻利美亞（Bolivia）擔任昆蟲醫學技術團團長，協助玻利美亞進行Malaria防治，一直至1985年七月十一，玻利美亞kah咱國斷交為止。

　　2003年，外交部真pháiⁿ勢koh拜託七十六歲ê連日清教授，去西非ê一个小國聖多猛（São Tomé e Príncipe）進行「蠓á外交」，推廣「臺灣經驗」，協助該國抗Malaria。幫助聖國kā Malaria發生率ùi 2003年ê50%，大大落到2015年ê1.01%，協助聖國脫離Malariaê威脅。雖然2016年十二月二一聖多猛kah咱國斷交，但是聖國人民一直感念台灣ê幫忙。

　　2007年，衛生署頒發hō͘伊一等衛生獎章ê時，連日清教授誠歡喜表示：「若是健康許可，我願意繼續幫助koh khahtsē國家對抗Malaria！」

　　連日清教授，台灣人永遠感謝你、數念你！　　(220225)

註：聖多猛　請讀作　Sèng Tomé