《綠色短評》

 | | | 轉寄

獨裁者kám有影陰魂不散？

作者 李南衡, TsoânTâijī/全台字 by Tsng Hūiphêng 2022.05.29

Tsoânbîn Tâioânjī pán/全民台灣字版簡稱TsoânTâiJī

《 Le̍ksik toánphêng 》　　　　　 Lí Lâmhêng

　　　　 To̍ktshâitsiá kám ūiáⁿ imhûn put sàn?

Gō͘gue̍h tshikáu, Huilu̍tpin tsóngthóng hù tsóngthóng tōa soán, 64 hòe ê sió Mákhósū tittio̍h 56% ê soánphiò, iâⁿkòe tùitshiú, hiānjīm hù tsóngthóng Lobreto lúsū tittio̍h 28%ê soánphiò. Sió Mákhósū tòngsoán ētsi̍tjīm Huilu̍tpin tsóngthóng, ītēng la̍kgue̍h saⁿtsa̍p tsiū jīm.

　　Tsit ūi phianmiâ kiò tsoh Bongbong ê sió Mákhósū, sī Huilu̍tpin lāu to̍ktshâitsiá Mákhósū ê hāuseⁿ. Kóngkhí hitê lāu to̍ktshâitsiá, i ùi 1965 nî kàu 1986 nî thóngtī Huilu̍tpin jītsa̍p nî kú. Mákhósū tsāijīm kîkan, Huilu̍tpin pînpù tshikū itti̍t khoktōa, sitgia̍plu̍t itti̍t singkoân, ínkhí hoántùi jînsū ê phuephòaⁿ. Mákhósū tī 1969 nî tsa̍pitgue̍h tsa̍pit tsóngthóng tōa soán tiong, í búpè iâⁿ tio̍h soánkí, liânjīm sêngkong, tsiâⁿtsoh Huilu̍tpin le̍ksú siōng tēit ūi liânjīm sêngkong ê tsóngthóng. Huilu̍tpin tī tsèngtī, kingtsè, siāhōe kok hongbīn lóng tshuthiān hūnloān. 1972 nî káugue̍h nn̄gsaⁿ suanpò͘ < kàigiâmlēng>, Huilu̍tpin tsoânkok tsìnji̍p kàigiâm, tshúsiau 1935 nî hiànhuat tiong tsóngthóng jīmkî nn̄g kài ê hāntsè. Í kokka antsoân tsoh líiû lia̍h lâng, kuaiⁿ lâng, ū lâng tn̂gnî sittsong, koh khah tsē lâng sí tī hêngkiûsik kah kaⁿga̍k tiong. "koktsè te̍ksià tso͘tsit" kó͘ sǹg, 1972 nî si̍tsi kàigiâmlēng tìsú Huilu̍tpin tāiiok ū 3 bān 4 tshing gōalâng tsosiū khokhêng, 3,240 lâng hông tshèngsat , 7 bān lâng hông lia̍hkhì kuaiⁿ. Mákhósū tsóngthóng tsiángkoân 21 nî, tshiúⁿtua̍t kokkhò͘ iok 135 ik bíkim ( iok sintâipè 3,994 ik kho͘ ), tongsî itpuaⁿ Huikok kongbîn ê pêngkin nî siuji̍p 1,017 bíkim ( iok sintâipè 3 bān kho͘ ).

Tsit piàn tōasoán tiong, sió Mákhósū thè in lāupē piānkái, bíhòa to̍ktshâi ē ê kingtsè piáuhiān, kóng tngnî nā m̄sī inūi tshin bîntsú ê hoántùiphài tsó͘gāi, in lāupē ētàng kā Huilu̍tpin piàntsoh tsi̍tê hùjū, ūntsok liônghó ê Sinkapho mô͘sik kokka. Oló in lāupē sī "tsèngtī thiantsâi". Kináji̍t sió Mákhósū ê soánphiò ētàng kòe pòaⁿsò͘, suah hō͘ lâng hoâigî, kám sī to̍ktshâitsiá imhûn putsòaⁿ?

　　 Tshutping tshimlio̍k 烏克蘭ê Gôlô tsóngthóng Phûting, hoâiliām Tègô沙皇ê huihông le̍ksú, kîsi̍t i sī teh oló to̍ktshâi tsiá, mā hibāng hiāntāilâng kah āutāi lâng lóng ē siàuliām, oló i. Tse tsua̍ttùi m̄sī Phûting teh hâmbîn. Gôlô le̍ksú siōng tēit tsânkhò͘ ê thóngtītsiá 史達林(Stalin). Tī 1930 nîtāi, tsitê So͘liân kiōngsántóng tsóngsu tsiptsèng ēbīn po̍khuat ê "tōa tshingsé", tsi̍t tiûⁿ tsèngtī tìnap kah pikhāi ūntōng, paukuat tùi So͘liân Kiōngsántóng lāipō͘ ê tshingsé kah tùi bûko͘ jînbîn ê pikhāi. Tsitê kîkan, ū 68 bāngōa lâng hông tshèngsat, ū 137 bāngōa lâng inūi tsèngtī goânin hông lia̍hkhì kuaiⁿkaⁿ tsēlô.

　　Ùi 1922 nî khí thóngtī Gôlôsu 30 nî kú ê 史達林, Gôlô lâng kám bēkhì kám bēhūn tsit khoán ê to̍ktshâitsiá? Kóngkhílâi lí khólêng bē siongsìn, tsiàu jīgue̍h tshesaⁿ < Sìnthôaⁿmûi> ê pòtō, tī Gôlô sìkè lóng ētàng khòaⁿtio̍h 史達林ê tiausiōng, 史達林 phokbu̍tkoán, mā ū hōmiâ tsoh "史達林" ê siâⁿtshī, tongkim Gôlô tēit tōa ê tsāṳátóng "Gôlô liânpang kiōngsántóng", kakī kóng sī "史達林ê kèsêngjîn". Kináji̍t, 史達林tī Gôlô ê bîntiāu tsitshîlu̍t iáu ū 48%.

　　 Nā ū lâng mn̄g lí, to̍ktshâitsiá kám ūiáⁿ imhûn put sàn? Lí ē ántsóaⁿ ìn? (220513)

Tsù, 烏克蘭　沙皇　史達林 tshiáⁿ liām Hôagí


Pe̍h-ōe-jī-pán/白話字版


《 Le̍k-sik toán-phêng 》　　　　　 Lí Lâm-hêng

　　　　 To̍k-tshâi-tsiá kám ū-iáⁿ im-hûn put sàn?

Gō͘-gue̍h tshe-káu, Hui-lu̍t-pin tsóng-thóng hù tsóng-thóng tōa soán, 64 hòe ê sió Má-khó-sū tit-tio̍h 56% ê soán-phiò, iâⁿ-kòe tùi-tshiú, hiān-jīm hù tsóng-thóng Lo-bre-to lú-sū tit-tio̍h 28%ê soán-phiò. Sió Má-khó-sū tòng-soán ē-tsi̍t-jīm Hui-lu̍t-pin tsóng-thóng, ī-tēng la̍k-gue̍h saⁿ-tsa̍p tsiū jīm.

　　Tsit ūi phian-miâ kiò tsoh Bongbong ê sió Má-khó-sū, sī Hui-lu̍t-pin lāu to̍k-tshâi-tsiá Má-khó-sū ê hāu-seⁿ. Kóng-khí hit-ê lāu to̍k-tshâi-tsiá, i ùi 1965 nî kàu 1986 nî thóng-tī Hui-lu̍t-pin jī-tsa̍p nî kú. Má-khó-sū tsāi-jīm kî-kan, Hui-lu̍t-pin pîn-pù tshe-kū it-ti̍t khok-tōa, sit-gia̍p-lu̍t it-ti̍t sing-koân, ín-khí hoán-tùi jîn-sū ê phue-phòaⁿ. Má-khó-sū tī 1969 nî tsa̍p-it-gue̍h tsa̍p-it tsóng-thóng tōa soán tiong, í bú-pè iâⁿ tio̍h soán-kí, liân-jīm sêng-kong, tsiâⁿ-tsoh Hui-lu̍t-pin le̍k-sú siōng tē-it ūi liân-jīm sêng-kong ê tsóng-thóng. Hui-lu̍t-pin tī tsèng-tī, king-tsè, siā-hōe kok hong-bīn lóng tshut-hiān hūn-loān. 1972 nî káu-gue̍h nn̄g-saⁿ suan-pò͘ < kài-giâm-lēng>, Hui-lu̍t-pin tsoân-kok tsìn-ji̍p kài-giâm, tshú-siau 1935 nî hiàn-huat tiong tsóng-thóng jīm-kî nn̄g kài ê hān-tsè. Í kok-ka an-tsoân tsoh lí-iû lia̍h lâng, kuaiⁿ lâng, ū lâng tn̂g-nî sit-tsong, koh khah tsē lâng sí tī hêng-kiû-sik kah kaⁿ-ga̍k tiong. "kok-tsè te̍k-sià tso͘-tsit" kó͘ -sǹg, 1972 nî si̍t-si kài-giâm-lēng tì-sú Hui-lu̍t-pin tāi-iok ū 3 bān 4 tshing gōa-lâng tso-siū khok-hêng, 3,240 lâng hông tshèng-sat , 7 bān lâng hông lia̍h-khì kuaiⁿ. Má-khó-sū tsóng-thóng tsiáng-koân 21 nî, tshiúⁿ-tua̍t kok-khò͘ iok 135 ik bí-kim ( iok sin-tâi-pè 3,994 ik kho͘ ), tong-sî it-puaⁿ Hui-kok kong-bîn ê pêng-kin nî siu-ji̍p 1,017 bí-kim ( iok sin-tâi-pè 3 bān kho͘ ).

Tsit piàn tōa-soán tiong, sió Má-khó-sū thè in lāu-pē piān-kái, bí-hòa to̍k-tshâi ē ê king-tsè piáu-hiān, kóng tng-nî nā m̄-sī in-ūi tshin bîn-tsú ê hoán-tùi-phài tsó͘-gāi, in lāu-pē ē-tàng kā Hui-lu̍t-pin piàn-tsoh tsi̍t-ê hù-jū, ūn-tsok liông-hó ê Sin-ka-pho mô͘-sik kok-ka. Oló in lāu-pē sī "tsèng-tī thian-tsâi". Kin-á-ji̍t sió Má-khó-sū ê soán-phiò ē-tàng kòe pòaⁿ-sò͘, suah hō͘ lâng hoâi-gî, kám sī to̍k-tshâi-tsiá im-hûn put-sòaⁿ?

　　 Tshut-ping tshim-lio̍k 烏克蘭ê Gô-lô tsóng-thóng Phû-ting, hoâi-liām Tè-gô沙皇ê hui-hông le̍k-sú, kî-si̍t i sī teh oló to̍k-tshâi tsiá, mā hi-bāng hiān-tāi-lâng kah āu-tāi lâng lóng ē siàu-liām, oló i. Tse tsua̍t-tùi m̄-sī Phû-ting teh hâm-bîn. Gô-lô le̍k-sú siōng tē-it tsân-khò͘ ê thóng-tī-tsiá 史達林(Stalin). Tī 1930 nî-tāi, tsit-ê So͘-liân kiōng-sán-tóng tsóng-su tsip-tsèng ē-bīn po̍k-huat ê "tōa tshing-sé", tsi̍t tiûⁿ tsèng-tī tìn-ap kah pik-hāi ūn-tōng, pau-kuat tùi So͘-liân Kiōng-sán-tóng lāi-pō͘ ê tshing-sé kah tùi bû-ko͘ jîn-bîn ê pik-hāi. Tsit-ê kî-kan, ū 68 bān-gōa lâng hông tshèng-sat, ū 137 bān-gōa lâng in-ūi tsèng-tī goân-in hông lia̍h-khì kuaiⁿ-kaⁿ tsē-lô.

　　Ùi 1922 nî khí thóng-tī Gô-lô-su 30 nî kú ê 史達林, Gô-lô lâng kám bē-khì kám bē-hūn tsit khoán ê to̍k-tshâi-tsiá? Kóng--khí-lâi lí khó-lêng bē siong-sìn, tsiàu jī-gue̍h tshe-saⁿ < Sìn-thôaⁿ-mûi> ê pò-tō, tī Gô-lô sì-kè lóng ē-tàng khòaⁿ-tio̍h 史達林ê tiau-siōng, 史達林 phok-bu̍t-koán, mā ū hō-miâ tsoh "史達林" ê siâⁿ-tshī, tong-kim Gô-lô tē-it tōa ê tsāi-iá-tóng "Gô-lô liân-pang kiōng-sán-tóng", ka-kī kóng sī "史達林ê kè-sêng-jîn". Kin-á-ji̍t, 史達林tī Gô-lô ê bîn-tiāu tsi-tshî-lu̍t iáu ū 48%.

　　 Nā ū lâng mn̄g lí, to̍k-tshâi-tsiá kám ū-iáⁿ im-hûn put sàn? Lí ē án-tsóaⁿ ìn? (220513)

Tsù, 烏克蘭　沙皇　史達林 tshiáⁿ liām Hôa-gí



五月初九，菲律賓總統副總統大選，64歲ê小馬可仕得tio̍h 56%ê選票，贏過對手、現任副總統Lo-bre-to女士得tio̍h 28%ê選票。小馬可仕當選下一任菲律賓總統，預定六月三十就任。

　　Tsit位偏名叫作Bongbongê小馬可仕，是菲律賓老獨裁者馬可仕ê後生。講起hit-ê老獨裁者，伊ùi 1965年到1986年統治菲律賓二十年久。馬可仕在任期間，菲律賓貧富差距一直擴大，失業率一直升懸，引起反對人士ê批判。馬可仕tī 1969年十一月十一總統大選中，以舞弊贏tio̍h選舉、連任成功，成作菲律賓歷史上第一位連任成功ê總統。菲律賓tī政治、經濟、社會各方面lóng出現混亂。1972年九月二三日宣佈《戒嚴令》，菲律賓全國進入戒嚴，取消1935年憲法中總統任期兩屆ê限制。以國家安全作理由掠人、關人，有人長年失蹤，koh khah濟人死tī刑求室kah監獄中。「國際特赦組織」估算，1972年實施戒嚴令致使菲律賓大約有3萬4千外人遭受酷刑，3,240人hông銃殺，7萬人hông掠去關。馬可仕總統掌權21年，搶奪國庫約135億美金（約新台幣3,994億元），當時一般菲國公民ê平均年收入1,017美金（約新台幣3萬元）。

Tsit遍大選中，小馬可仕替in老父辯解，美化獨裁下ê經濟表現，講當年若m̄是因為親民主ê反對派阻礙，in老父ē-tàng kā菲律賓變作一個富裕、運作良好ê新加坡模式國家。Oló in老父是「政治天才」。今á日小馬可仕ê選票ē-tàng過半數，煞hō͘人懷疑：kám是獨裁者陰魂不散？

　　出兵侵略烏克蘭ê俄羅總統浮丁，懷念帝俄沙皇ê輝煌歷史，其實伊是teh oló獨裁者，mā希望現代人kah後代人lóngē數念、oló伊。Tse絕對m̄是浮丁teh陷眠。俄羅歷史上第一殘酷ê統治者史達林（Stalin）。Tī 1930年代，tsit-ê蘇聯共產黨總書執政下面爆發ê「大清洗」，一場政治鎮壓kah迫害運動，包括對蘇聯共產黨內部ê清洗kah對無辜人民ê迫害。Tsit-ê期間，有68萬gōa人hông銃殺，有137萬gōa人因為政治原因hông掠去關監坐牢。

　　Ùi 1922年起統治俄羅斯30年久ê史達林，俄羅人kám bē氣kám bē恨tsit款ê獨裁者？講起來你可能bē相信，照二月初三《信傳媒》ê報導，tī俄羅四界lóngē-tàng看tio̍h史達林ê雕像、史達林博物館，mā有號名作「史達林」ê城市，當今俄羅第一大ê在野黨「俄羅聯邦共產黨」，家己講是「史達林ê繼承人」。今á日，史達林tī俄羅ê民調支持率猶有48%。

　　若有人問你，獨裁者kám有影陰魂不散？你ē按怎應？ (220513)

註：烏克蘭　　沙皇　　史達林 請唸華語