《《平民ê基督傳》》

 | | | 轉寄

Tē it koàn Tī Κhí-thâu 第一卷 Tī起頭「第二章 世界有Teh準備」之二

作者 Tâi-e̍k:Ko Tik-tsiong, Siu-tèng: Tsng Hūi-phêng&Lîm Tsùn-io̍k 2021.01.17

lūn Lô-má lâng kah in ê tōa-lō͘ ê kong-tsik, kóng kàu tsia tsiū hó. Taⁿ lâi lūn-khí Hi-lī-nî lâng sī án-tsóaⁿ? Sûi-jiân ū khui-khuah ê tō-lō͘ tsò suan-thoân teh lâi ê hok-im ê lō͘-ēng, nā bô ū thong-iōng ê khiuⁿ-kháu thang siông-sè suat-bêng hit-ê hok-im hō͘ i khui-khuah kàu ta̍k só͘-tsāi, iā sī bô sím-mi̍h lō͘-ēng. Goân-lâi Iû-thài lâng sī ēng A-lân ê khiuⁿ-kháu, Lô-má lâng bat La̍h-ting ê bûn-jī; í-gōa tsē-tsē khoán lâng kóng tsē-tsē khoán ê khiuⁿ-kháu, hit-ê hūn-tsa̍p ê khoán-sit, sī tshin-tshiūⁿ tī Ba-bel, Siōng-tè phah-lōan sè-kan lâng ê khiuⁿ-kháu kâng-khoán, Tsóng-.Sī kīn óa tī Me-sí-iah beh lîm-kàu ê sî, Hi-lī-nî ōe, tī bô ì-sik ê tiong-kan ū huat-hui i ê sù-bēng lâi tsún-pī Tsú ê lō͘. Hit-ê súi koh lī-piān ê Hi-lī-nî ōe, ū tsiâⁿ-tsò Lô-má tè-kok tsú-iàu ê khiuⁿ-kháu. Tē-tiong hái tsiu-ûi ê lâng, sûi-jiân ū teh ēng in pún-sin ê khiuⁿ-kháu, iû-goân ū ha̍k-si̍p Hi-lī-nî ōe. Tùi án-ne, Hi-lī-nî ōe sī tsiâⁿ-tsò tsoân-bûn bêng ê sè-kài ê khiuⁿ-kháu. Hi-lī-nî ōe tsiū tsiâⁿ-tsò kong-ke ê khì-kū lâi suan-thoân hit-ê sin ê kà-sī.

lán koh-tsài thang tùi Páu-lô ê thoân-tō lí-hêng tiong ê kò͘-sū tiong, lâi tit-tio̍h koh-khah tiōng-iàu ê tsí-sī. Bô-lūn ǹg Lô-má lâng á-.sī Ko-lîn-to lâng, ǹg hiah-ê bûn-ngá ê A-thé-nè lâng, á-.sī hiah-ê khiā-khí tī Ga-la̍h-tia koân suaⁿ téng ê bô bûn-bêng ê īⁿ-kàu ê bîn-tso̍k, lán ū thiaⁿ-kìⁿ Páu-lô ēng "tsèng lâng só͘ bat" ê khiuⁿ-kháu lâi thoân Siōng-tè bí-biāu ê hok-im.

Bô-lūn Hi-lī-nî lâng, Lô-má lâng, á-.sī Iû-thài lâng, lóng sī tsún-pī Tsú ê lō͘ ê sian-hong. Lô-má lâng ū khui-khuah tō-lō͘, Hi-lī-nî lâng ū kiong-kip khiuⁿ-kháu. Nā-sī Iû-thài lâng sī án-tsóaⁿ? In ē sêng-tsiū sím-mi̍h? In siū iu-sèng ê bîn-tso̍k só͘ oàn-hūn, só͘ thó-ià, siū lâng hong-só tī Lô-má tè-kok tiong hit-ê sió koh phian-phiah ê só͘-tsāi, só͘-í tsāi hit-ê hok-im tio̍h thoân kàu phó͘-thiⁿ-ē ê ūn-tōng, tùi in kám ū sím-mi̍h thang kî-thāi?

Tī hiah-ê ū teh ǹg-bāng Siōng-tè ê sèng-tshiú tio̍h thè Ki-tok tsún-pī lō͘ ê lâng teh-khòaⁿ, Iû-thài lâng tsiū-sī tsò tē-it ū siū Siōng-tè kéng-tiàu ê khoán. Tī kúi-nā sè-kí ê tiong-kan, in siū pàng-sak tiàm tī phian-phiah ê Pa-le̍k-su-ting ê suaⁿ-.nih, koh ū ūi-tio̍h sè-kài lâi pó-tsûn Siōng-tè ê ōe (Oracles), tsing-sîn ê ê tsong-kàu ê tō-lí, í-ki̍p hit-ê só͘ beh lâi-.ê ê n̂g-kim sî-tāi ê ī-giân. Āu-lâi in ū tú-tio̍h tsiàu in só͘ khòaⁿ sī tshiⁿ-tshám hit-ê siū-lia̍h ê king-giām. Tsóng-.sī tùi lán lâi hôe-kò͘ kòe-khì hit-ê sū-si̍t, in ê siū-lia̍h, bêng-bêng sī tshut tùi hit-ê tsì-koân-.ê ê kè-ōe ê só͘ tsò.

In-ūi Iû-thài lâng tú-tio̍h kóaⁿ-tsáu siū-lia̍h sì-sòaⁿ tī thong sè-kài, tse oán-jiân tshin-tshiūⁿ hn̂g-ting tùi i ê kóe-tsí hn̂g lâi puaⁿ sóa sè-tsâng kóe-tsí tshiū khì tsai tī gōa-bīn ê só͘-tsāi, Siōng-tè ū puaⁿ-sóa I-su-la-el lâng hō͘ in sì-sòaⁿ khiā-khí tī tsèng pang-kok, siū-lia̍h āu tsí-ū sió pō͘-hūn ū tò-tńg lâi tiàm Pa-le̍k-su-ting, tōa-pō͘-hūn lóng tsū án-ne khiā-khí tī in sin ê só͘-tsāi, lâi khui-khuah in ê sing-lí tī tsiu-ûi ê pang-kok. Tong-sî ū tsē-tsē le̍k-sú -ka tsí-sī lán kóng, bô tsi̍t kok bô Iû-thài lâng khiā-khí tī-hia, iā tsiām-tsiām tit-tio̍h koân-pèng, tī sing-lí hong-bīn put-tsí ū tōa ê sè-le̍k. In ū hing-ōng tī Lô-má tè-kok ê ta̍k só͘-tsāi, tsāi Lô-má kok-gōa tī Ba-bú-lông, A-le̍k-san-toh, ū kiàn-siat in ê tōa ê si̍t-bîn-tē, tsò hit-ê bîn-tso̍k ê thóng-léng."tōa ê I-su-la-el" ū khui-khuah sì-sòaⁿ tī ū bûn-bêng ê sè-kài ê, sī pí khiā-khí tī Pa-le̍k-su-ting ê tsong-tso̍k koh khah tsē, Tsóng-.sī tshin-tshiūⁿ liû-lōng tsiá teh him-bō͘ kò͘-hiong ê khoán-sit, in siông-siông bīn ua̍t tńg-lâi siàu liām Ê-lú-sa-lèm. Ai-gi̍p ê tsoân-jîn kháu, peh hūn tsi̍t sī Iû-thài lâng. Lán sè-jī lâi khòaⁿ, tī in tiong-kan ê tsi̍t kûn, tsiū-sī tī Tsú-āu 50 nî tńg-lâi Ê-lú-sa-lèm hù Pôaⁿ kòe-tseh ê, tsiū thang tām-po̍h thui-tshik tshut-gōa ê Iû-thài lâng ê jîn-sò͘ kah in sì-sòaⁿ ê hoān-ûi kàu siáⁿ khoán."Tsiah-ê Phàⁿ-thê-a lâng, Bí-thài lâng, Í-lân lâng, kah tiàm tī Mē-sō-pō-thé-mī-a, Iû-thài kah Ka-phàⁿ-to͘-ka, Pún-to͘ kah A-si-a, Hut-lû-ka kah Pông-hui-lī-a, Ai-gi̍p kīn óa Ko͘-lī-nāi ê Lū-pí-a, tsiah-ê tē-hng ê lâng, í-ki̍p tùi Lô-má lâi ê tshut-gōa- lâng, ū ê sī Iû-thài lâng, ū ê sī ji̍p Iû-thài kà ê lâng, Kik-lí-tí lâng, A-lat-pik lâng."

論羅馬人kah in ê大路ê功績，講到tsia就好。Taⁿ來論起希利尼人是án怎？雖然有開闊ê道路做宣傳teh來ê福音ê路用，若無有通用ê腔口thang詳細說明hit-ê福音hō͘伊開闊到ta̍k所在，也是無甚物路用。原來偤太人是用亞蘭ê腔口，羅馬人bat拉丁ê文字；以外tsē-tsē款人講tsē-tsē款ê腔口，hit-ê混雜ê款式，是親像tī巴別，上帝phah亂世間人ê腔口仝款，總是近óa tī彌賽亞beh臨到ê時，希利尼話，tī無意識ê中間有發揮它ê使命來準備主ê路。Hit-ê súi koh利便ê希利尼話，有成做羅馬帝國主要ê腔口。地中海周圍ê人，雖然有teh用in本身ê腔口，猶原有學習希利尼話。Tùi án-ne，希利尼話是成做全文明ê世界ê腔口。希利尼話就成做公家ê器具來宣傳hit-ê新ê教示。

咱koh再thang tùi保羅ê傳道旅行中ê故事中，來得tio̍h koh-khah重要ê指示。無論ǹg羅馬人á是哥林多人，ǹg hiah-ê文雅ê雅典人，á是hiah-ê khiā起tī加拉太高山頂ê無文明ê異教ê民族，咱有聽見保羅用「眾人所bat」ê腔口來傳上帝美妙ê福音。

無論希利尼人、羅馬人，á是偤太人，lóng是準備主ê路ê先鋒。羅馬人有開闊道路，希利尼人有供給腔口。若是偤太人是án怎？In會成就甚物？In受優勝ê民族所怨恨，所討厭，受人封鎖tī羅馬帝國中hit-ê小koh偏僻ê所在，所以在hit-ê福音tio̍h傳到普天下ê運動，tùi in kám有甚物thang期待?

Tī hiah-ê有teh ǹg望上帝ê聖手tio̍h替基督準備路ê人teh看，偤太人就是做第一有受上帝揀召ê款。Tī幾nā世紀ê中間，in受放sak tiàm tī偏僻ê巴勒斯坦ê山-.ni̍h，iáu-koh有為tio̍h世界來保存上帝ê話(Oracles)，精神的ê宗教ê道理，以及hit-ê所beh來-.ê ê黃金時代ê預言。後來in有tú-tio̍h照in所看是悽慘hit-ê受掠ê經驗。總是tùi咱來回顧過去hit-ê事實，in ê受掠，明明是出tùi hit-ê至高-.ê ê計畫ê所做。

因為偤太人tú-tio̍h趕走受掠四散tī thong世界，這宛然親像園丁tùi伊ê果子園來搬徙細叢果子樹去栽tī外面ê所在，上帝有搬徙以色列人hō͘ in四散khiā起tī眾邦國，受掠後只有小部分有倒tńg來tiàm巴勒斯坦，大部分lóng自án-ne khiā起tī in新ê所在，來開闊in ê sing-lí tī周圍ê邦國。當時有tsē-tsē歷史家指示咱講，無一國無偤太人khiā起tī-hia，也漸漸得tio̍h權柄，tī sing-lí方面不止有大ê勢力。In有興旺tī羅馬帝國ê ta̍k所在，在羅馬國外tī巴比倫、亞力山大，有建設in ê大ê殖民地，做hit-ê民族ê統領。「大ê以色列」有開闊四散tī有文明ê世界ê，是比khiā起tī 巴勒斯坦ê宗族koh khah tsē，總是親像流浪者teh欣慕故鄉ê款式，in常常面ua̍t lián tńg來siàu念耶路撒冷。埃及ê全人口，八份一是偤太人。咱細膩來看，tī in中間ê一群，就是tī主後50年tńg來耶路撒冷赴Pôaⁿ過節ê，就thang淡薄推測出外ê偤太人ê人數kah in四散ê範圍到啥款。「Tsiah-ê Phàⁿ-thê-a人，Bí-thài人，Í-lân人，kah tiàm tī米索波大米、偤太kah Ka-phàⁿ-to͘-ka， Pún-to͘ kah亞西亞，Hut-lû-ka kah Pông-hui-lī-a，埃及近óa Ko͘-lī-nāi ê Lū-pí-a，tsiah-ê地方ê人，以及tùi羅馬來ê出外人，有ê是偤太人，有ê是入偤太教ê人、Kik-lí-tí人、A-lat-pik人。」